Lezingen
Een lezing boeken gaat zo. U kiest een lezing en een tijdsduur uit, en u vertelt me iets over degenen die komen luisteren.
De geschiedenis is een schatkamer vol verhalen en levenslessen. Daar zijn antwoorden te vinden, die ons verrassen of ontroeren, maar die ons altijd tot nadenken stemmen. De kennis die ik tijdens het schrijven van mijn boeken heb opgedaan, deel ik graag met u. Nooit zwaar, hoor. Ik vertel op een toegankelijke manier, terzake en met wat humor.
Een lezing boeken gaat zo. U kiest een lezing en een tijdsduur uit, en u vertelt me iets over degenen die komen luisteren. Dan kan ik in de lezing hier en daar een ander accent leggen, zodat het mooi aansluit op het publiek. Ik arriveer op tijd met een usb-stick in mijn tas: daar staat een powerpointpresentatie op met prachtige beelden uit vervlogen werelden. Als het even kan, neem ik oude boeken mee om te laten zien. Wanneer heeft u voor het laatst een roman in handen gehad die ouder was dan een eeuw? Kunt u zich de geur van dat papier herinneren? Het is een historische sensatie van de eerste rang. Die geef ik u graag.
De Atjeh-generaal. Het militaire leven van Frits van Daalen, 1863-1930
Frits van Daalen had een Indische achtergrond. Toch wist hij in de koloniale tijd op te klimmen en belangrijke posities te vervullen: hij was gouverneur van Atjeh (1907-1909) en commandant van het KNIL (1910-1914). Hoe kon dat?
Van Daalen was een beroemdheid in zijn tijd. Hij genoot de gunst van koningin-moeder Emma en koningin Wilhelmina en kreeg de hoogste graad van de Militaire Willems-Orde toegekend. Tegenwoordig heeft hij een overwegend negatieve repuatie. Hoe dat komt en wie Van Daalen nu echt was, zocht ik uit voor mijn nieuwe biografie De Atjeh-generaal. Het resultaat is een meeslepend levensverhaal van een uitzonderlijke man, waarin u ook de invloed van de destijds roemruchte militaire familie Van Daalen op de jonge telg ontdekt. Het boek legt uit hoe civiele visie (Den Haag) en militaire werkelijkheid (Atjeh) keihard op elkaar botsten, en hoe de rechtlijnigheid van Van Daalen bijna de regering ten val bracht,en waarom Van Daalen als commandant het belang van een goed functionerend leger plaatste boven persoonlijke populariteit, met alle gevolgen van dien.
Door mijn lezing leert u de Atjeh-generaal beter kennen en ook begrijpen. Een fascinerende man, of u voor of tegen zijn keuzes bent. Zijn leven en carrière vormen bij uitstek een spiegel van die koloniale tijd. Dat maakt zijn biografie belangrijk en in onze tijd actueel.
Trefwoorden: KNIL, Nederlands-Indië, militaire voorvaders, Willemsorde, Van Daalen
Een eervol bestaan. De geschiedenis van het KNIL, 1815-1950
Ooit was het een eervol bestaan: militair van het KNIL, het Koninklijk-Nederlands Indische Leger. Nu is het beladen: militair in Indië. Wanneer veranderde dat en waarom?
Wie op een rustige en genuanceerde manier nadenkt over dit koloniale verleden, komt verder. Kennis van het KNIL is dan belangrijk. Want wat was dat eigenlijk: het KNIL? Iedereen heeft er meteen een mening over, maar toch is de geschiedenis ervan onbekend. In mijn boek Een eervol bestaan (Prometheus, 2022) vertel ik over de mensen van het KNIL. Hoe leefden zij, wat bracht vreugde en wat waren de moeilijkheden? Hoe zat het met liefdesrelaties in de kazerne, wat ook bekend staat als het kazerneconcubinaat. Daar kwamen kinderen van, waar bleven die eigenlijk?
Samen met mij maakt u een boeiende tijdreis om de mannen, vrouwen en kinderen van dit leger beter te leren kennen. Ik vertel hoe het dagelijks leven was, over militaire expedities die eigenlijk mini-oorlogen waren en over bijzondere uitreikingen van de Militaire Willemsorde. Hoe kan het, dat juist het KNIL zoveel onderscheidingen kreeg? Hoe zat het met het extreem militair geweld, waar je nu veel over hoort? En al die verschillende etniciteiten en geloofsovertuigingen, hoe ging dat in de kazerne? Waren er ook vrouwelijke militairen bij het KNIL? En waarom hield het KNIL op te bestaan en hoe doe je dat: een leger opheffen? En ook: wat gebeurde erna met alle militairen?
Tijdens deze lezing ontdekt u meer van het KNIL dan u voor mogelijk hield. U ziet beelden van vroeger, foto’s, schilderijen, tekeningen en als de techniek meewerkt, ook enkele filmfragmenten.
De lezing is voor iedereen die belangstelling heeft voor Indië en vooral voor degenen die een militaire voorvader hebben. U krijgt kennis aangereikt waardoor u in staat bent zelf een afgewogen oordeel over het KNIL te vormen.
Historisch actueel: in 2022 is het tachtig jaar geleden dat het KNIL capituleerde. Dat was in 1942. Over het ‘waarom’ zijn de meningen verdeeld. Ik leg u enkele opvattingen over de capitulatie voor en met elkaar bespreken we die. Overleggen, naar elkaar luisteren, juist is onze huidige tijd is dat belangrijker dan ooit.
Trefwoorden: KNIL, Nederlands-Indië, militaire voorvaders, Willemsorde, capitulatie KNIL
Tijdsduur: 2x 045 met pauze/ 060 met vragen
"*" geeft vereiste velden aan
Excellentie! De militaire brieven van gouverneur-generaal J.B. van Heutsz (1851-1924)
Geen militair uit de Nederlandse geschiedenis is zo bewonderd en verguisd als Van Heutsz. Hoe dat kan, is het biografisch onderzoek dat Vilan van de Loo verricht.
Centraal staat de omvangrijke correspondentie van Van Heutsz. Als brievenschrijver is Van Heutsz een ontdekking. Hij is scherp, terzake en vaak geestig. In zijn brieven toont hij zich als een man met wie niet te spotten viel, maar ook als iemand met een diepe loyaliteit voor de majesteit en een warme kameraadschap voor zijn manschappen.
De naam van J.B. van Heutsz is onverbrekelijk verbonden met de Atjeh-oorlog (1873-1914). Hij gold als de pacificator van Atjeh en van geheel Indië. Als bestuurder verenigde hij op geheel eigen wijze militaire belangen met economische en bestuurlijke (politieke) belangen. Uit de kolonie smeedde hij het begin van de eenheidsstaat Indonesië.
Dankzij Indië groeide hij uit tot een Nederlandse beroemdheid, overladen met onderscheidingen als de Militaire Willems-Orde. Weer terug in Nederland liet hij als veteraan van zich horen over de militaire verdediging van de kolonie. Gehoord werd hij minder. In 1924 stierf Van Heutsz in Montreux (Zwitserland) als een verbitterd man. Pas drie jaar na zijn dood bewees koningin Wilhelmina hem de eer van een staatsbegrafenis. Tot op de dag van vandaag heeft de naam Van Heutsz een klank die ertoe dóet.
Maar wie was deze complexe man? In een meeslepende lezing krijgt u een een beeld van zijn beweegredenen, van de invloed die Emma en Wilhelmina uitoefenden en op de ontwikkeling van de kolonie tot een onafhankelijk land.
Als geen ander had Van Heutsz te maken met keuzes maken en verantwoordelijkheid dragen. Wat zou u doen als…? Praten over Van Heutsz is praten over verantwoordelijkheid krijgen, nemen en uitoefenen. Dat maakt zijn levensverhaal actueel.
Melati van Java (1853-1927) en vrouwen met een weerwoord
Melati van Java was ooit beroemd, bewonderd en bemind in heel Nederland. Velen genoten van haar romans, die herdruk op herdruk beleefden. Ze was vermoedelijk de eerste Indische bestseller-auteur van Nederland. Men voelde respect voor haar filantropische werk voor onder meer de Rooms-Katholieke Vereeniging ter bescherming van Meisjes, waarvan zij in 1902 mede-oprichtster was. En nu is er van al die roem en glorie nauwelijks iets over. Marie Sloot (zoals zij heette) werd in 1853 geboren op Java, Nederlands-Indië.
Haar moeder was een Indisch meisje, haar vader een onderwijzer uit Twente. Als Marie in 1871 in Nederland komt, merkt ze hoe anders ze is, in alle opzichten. Ze is dan een jonge vrouw van achttien jaar. Trouwen wilde ze niet. Schrijven wel, en dat deed ze dan ook met overgave.
Als Mathilde schreef ze in de Katholieke Illustratie. Dat ze de kans kreeg om naam te maken, was mede te danken aan de vrouwenemancipatie en katholieke emancipatie. Veel katholieken verlangden naar nieuwe en meer mogelijkheden om ‘onder ons’ te zijn in het protestantse Nederland. In razendsnel tempo ontstonden verenigingen en organisaties, En: men had behoefte aan eigen schrijvers en schrijfsters. Mathilde kwam dan ook als geroepen. Haar romans werden beststellers, zelfs met de controversiële elementen die erin stonden. Dat ze een vrouw was, paste goed in de tijdgeest.
De Indische romans zijn opvallend. Ze beschrijft haar land van herkomst, maar ook dat van haar moeder en grootmoeder. Drie vrouwen, drie generaties, familieverhalen die in de romans terecht kwamen. Ze had daarmee een belangrijk doel. Over Indische meisjes en vrouwen bestonden destijds nogal wat vooroordelen. Vrouwen in het algemeen emancipeerden zich, maar Indische vrouwen?
Trefwoorden: Nederlands-Indië, Indonesië, werkende vrouwen, arbeidsuitbuiting
Basislezing: 045 minuten inclusief vragen
Zeebaboe aan boord. Het mysterie van een onbekende beroepsgroep
Zeebaboes waren veelal werkende vrouwen, zelfstandig en intelligent. Hun geschiedenis is weinig bekend, en dat is onterecht. Honderden dienstreizen maakten ze. Ze voeren mee op schepen tussen Nederland en Indië en verdienden een salaris als kinderverzorgster. Vooral in het interbellum is er een levendige vraag naar en aanbod van zeebaboes. De besten verdienen veel geld. Zeebaboes lieten zich gelden in de Bond van Zeebaboes. Maar een schaduwzijde is er ook. Zeebaboes strandden in Nederland, zonder dienstreis terug, en konden zo in een situatie van arbeidsmisbruik verzeilen. Er was een opvangtehuis in Nederland, maar daar was ook het een en ander aan de hand. Ik vertel hun veelal vergeten verhaal via oude kranten, verhalen en romans.
Trefwoorden: Nederlands-Indië, Indonesië, werkende vrouwen, arbeidsuitbuiting
Basislezing: 045 minuten inclusief vragen
Johannes “Pa” van der Steur (1865-1945), de militaire vader
De legendarische Johannes van der Steur leidde een kindertehuis te Magelang (Nederlands-Indië). Hij voedde naar eigen zeggen zo’n zevenduizend pleegkinderen op, die hem Pa noemden. Hij was een eenpitter, een solist, een dominante man met een hart dat klopte voor zijn kinderen. Waar haalde hij het geld vandaan om al die monden te voeden? Minder bekend is, dat hij ook een militair tehuis leidde en onder de soldaten waar mogelijk pastoraal werk verrichtte.
Achter de brede rug van deze uitzonderlijke man komen we bijzondere vrouwen tegen. Zijn zuster Marie van der Steur (bekend als “Moe Graafstal”), zijn echtgenote Anna Maria Zwager en nog vele anderen. Het was Van der Steur die steeds in de Indische en Nederlandse kranten verscheen en beroemd werd, maar zijn werk werd ook door vele vrouwenhanden gedaan.
In mei 2015 verscheen mijn biografie over Pa van der Steur: Johannes “Pa” van der Steur (1865-1945): zijn werk, zijn leven en zijn Steurtjes (Tong Tong). Hierin beschrijf ik niet alleen zijn leven, maar ook de tijd waarin hij leefde. Hoe zag dat er toen uit, waarom waren er zo enorm veel weldoeners en welke mensen werden er vooral geholpen? Door mijn lezing kunt u een voorproefje hiervan krijgen.
Dan laat ik ook beelden zien van het tehuis Oranje-Nassau, waarin al die kindertjes (en militairen!) een thuis hebben gevonden. Ook ga ik in op andere weldoeners in de Oost, zoals de Vrijmetselarij en het Leger des Heils.
Lin Scholte en de vrouwen van het Indische leger: familieleven in de kazerne
Lin Scholte (1921-1997) schreef over een bijna verborgen wereld die eens bestond: die van het leven dat de zogeheten ‘mindere militairen’ van het (Koninklijk Nederlands Indische Leger): het KNIL. Zij leefden in de tangsi’s, in de kazernes, met hun vrouwen of muntji’s. Meestal ongetrouwd. Lange tijd bestond een negatief beeld van deze relaties. Lin wist wel beter. Haar Javaanse moeder Djemini was een ‘anak kompenie’, een kind dat in de tangsi opgroeide, haar Hollandse vader Piet was KNIL-militair. Zij hielden van elkaar.
Lin begon te schrijven omdat ze het voor haar ouders wilde opnemen. Ze durfde eigenlijk niet goed, maar ze deed het toch. Haar eerste roman Anak Kompenie (1965) was een groot succes. Het boek heeft ons nog altijd veel te zeggen. Net als haar andere boeken vertelt ze over de tijd die zijzelf gekend had: die van de kazernes, vol van vrouwen, militairen en kinderen. Na de Japanse bezetting kwam het onafhankelijke Indonesië. Lins familieleden waren Indonesisch, Indisch en Hollands. Waar hoorde ze thuis? Hoe moest ze dat beslissen? Twee grote levensvragen, die we ook in ons eigen leven tegenkomen.
Over het leven, het werk en de levensvragen van Lin Scholte geef ik met liefde een lezing. Ik vertel over het dagelijks leven in de kazernes in Indië, over de vrouwenloods, het belang van goed kunnen koken, wat overplaatsingen konden betekenen en over het opgroeien van kinderen in deze merkwaardige en bijzondere mini-samenleving. Dankzij de prachtige beelden van toen, komt het boeiende militaire leven van toen tot leven. Hier waren verschillende culturen aanwezig die naast en met elkaar moesten samenleven. Daar kunnen we veel van leren.
Ik vertel over drie generaties vrouwen: grootmoeder, moeder en dochter Lin. Een uniek verhaal over familie, liefdesrelaties, Indië, Indonesië en Nederland.
De lezing is voortgekomen uit een boek dat in de zomer 2007 bij de Stichting Tong Tong verscheen. Uiteraard schreef ik daarvoor de biografie, maar ook verzamelde ik haar romans. In het boek verscheen ook voor de eerste keer het waargebeurde verhaal van Fientje de Feniks.
Fientje de Feniks was een Indisch meisje dat in 1912 in Batavia vermoord werd. Destijds stonden de kranten er elke dag vol mee. Publiek en pers genoten van de sensationele details. Ook in de decennia erna bleef Fientje tot de verbeelding spreken; er verschenen verschillende boeken over haar. Lin Scholte trok zich de geschiedenis aan, omdat zij net als Fientje Indisch was. Met veel compassie en talent zette zij Fientje’s verhaal op papier. Het manuscript leek meteen zoek te raken, tot ik het terugvond in een oude archiefdoos. Wie was Fientje, waarom werd zij vermoord en wat had Lin Scholte als vrouw daarover te zeggen?
Trefwoorden: vrouwen, Nederlands-Indië, kazerneleven, KNIL, Indische leger, defensie, anak kompenie, multiculturele samenleving.
Basislezing: 60 minuten leven het werk van Lin Scholte inclusief vragen.
Lange lezing: 2x 045. Met als bonusgedeelte over Fientje de Feniks, met beelden uit de kranten van toen. U ziet de mooie Fientje, de tronie van haar moordenaar en u hoort haar tragische levensverhaal.
Familie Gebleven. Hulp Aan Landgenoten In Indonesië (HALIN)
Toen Indië Indonesië werd, vertrokken veel Indische mensen naar Nederland. Anderen bleven. Een deel van hen viel tussen de wal en het schip en raakte in moeilijke omstandigheden. Zij worden door de Stichting HALIN ondersteund. Over de stichting, over degenen die als spijtoptant naar Nederland gingen en over degenen die achterbleven, gaat dit boek.
Bijna alle ondersteunden van HALIN hebben een Indonesisch paspoort, maar ze voelen zich met hart en ziel aan Nederland verbonden. Ze spreken Nederlands en ze houden van de koningin. Hoe kan dat? Er zijn nog meer vragen. Of ze als achterblijvers werkelijk een ‘vrije keuze’ hadden, of de Nederlandse regering rechtvaardig handelde en waar de ruim 800 voormalige Nederlanders die onder HALIN’s hoede staan heen moeten. Ze zijn nu oud en leven in moeilijke omstandigheden. Wie kijkt er naar hen om?
Ik vertel over mijn reis naar Indonesië, de mensen die ik ontmoette in Jakarta, Semarang, Bandoeng en Soerabaja, en over de historische achtergrond van deze mensen. Een bijna vergeten bladzijde uit het Nederlandse geschiedenisboek, maar met aandacht voor de positieve betekenis van particuliere hulpverlening. Ook kan ik enkele filmjes laten zien waarin de oude Indische mensen zelf aan het woord komen.
Trefwoorden: Nederlands-Indië, Indonesië, koloniale samenleving, migranten, filantropie, particuliere hulpverlening, naastenliefde.
Basislezing: 60 minuten inclusief vragen
"*" geeft vereiste velden aan
