Vooral bij jongeren kom ik soms het idee tegen dat met de onafhankelijkheid in 1945 er van het ene moment op het andere een nieuwe situatie ontstond. Hopla, de Nederlanders in Nederland en de Indonesiërs in Indonesië.
Maar zo was het niet.
Blijvers
Er waren blijvers. Uit nood, degenen die geen toegang kregen tot Nederland. Uit keuze, omdat ze bijvoorbeeld in dienst waren van Nederlandse bedrijven. Die droegen belangrijk bij aan de Indonesische economie.
Die overgangstijd fascineert me. Er lijken twee werelden tegelijkertijd te bestaan. Nog altijd de bubble van de oude koloniale tijd, en de groeiende aanwezigheid van het nieuwe Indonesische tijdperk.
Een oude peranakan vriendin vertelde me eens over de moeilijke tijd die zij als Chinees doormaakten. Nergens echt veilig. “Daarom gingen we naar Nederland,” zei ze. Niet van harte.
December
En toen kwam december 1957.
Er was al een anti-Nederlandse sfeer, ook omdat Indonesië wel en Nederland niet over de kwestie Nieuw-Guinea wilde overleggen.
Op 1 december was er een aanslag op Soekarno.
Op 3 december 1957 namen werknemers van de Koninklijke Paketvaart Maatschappij (KPM) in Jakarta het bedrijf over.
Nederlanders werden geweigerd in het openbare leven.
Op 5 december moesten bedrijven een ‘akte van overdracht’ aan het Indonesische leger tekenen. Overdracht betekende: alles kwijt.
Het leger nam ook banken over.
Zo is de bijnaam ontstaan: juist op 5 december, wat destijds een traditionele pakjesavond was, en nu een duistere, donkere dag was geworden.
Zwarte Sinterklaas leidde tot een uitstroom van bijna 50.000 Nederlanders.
In de krant
Eind december 1957 schreef De Volkskrant er een groot artikel over met koppen:
- Grootste struikroverij der wereldgeschiedenis
- Cultuur-ondernemingen in Indonesië zijn volledig verloren
- Plantersgezinnen in onzekerheid
Zo begon het artikel:
„Ik ben niet bevoegd tot het overdragen van mijn functie. Ik maak bezwaar tegen deze gang van zaken en ik teken deze overeenkomst, mij eenzijdig en onder dwang opgelegd, onder protest.” De Nederlander buigt zich over de „akte van overdracht” en tekent- Een Indonesische kapitein knalt de hakken tegen elkaar en brengt de akte naar de nieuwe beheerder van het Nederlandse bedrijf, een zenuwachtige jongen, op de punt van zijn stoel gezeten. De pers schrijft en fotografeert. Er zijn getuigen, de politie is er, evenals het binnenlands bestuur.
Zo gingen en gaan hier nog steeds Nederlandse bedrijven over in Indonesische handen. De formaliteit lijkt op een operette en dan nog wel een slechte. Het wordt hier tot in den treure herhaald en de ambassadeurs van Indonesië vertellen het overal ter wereld: „We nationaliseren niet, we onteigenen niet, We nemen slechts tijdelijk het beheer over.”
Dan volgt, op de vaste vraag: „Hoe lang is tijdelijk?” het vaste antwoord: „Totdat Nederland Irian aan ons heeft overgedragen”.
Irian, dat was Nieuw-Guinea.
Als je het zo leest, denk je: kan dan zomaar, bedrijven onteigenen, van de wettelijke eigenaar afnemen en aan iemand anders geven?
Ja, wanneer de overheid en het leger samenwerken. Wanneer er een tijd lang een onderliggend gevoel van weerstand is gegroeid tegen alles en iedereen dat Nederlands was gebleven in dit nieuwe land.
Enerzijds kan ik er rationeel wat begrip voor opbrengen.
Anderzijds gaat mijn hart als altijd uit naar de mensen die het getroffen heeft. Vaak families die generaties lang in Indië woonden, daar thuis waren, geen kwaad in de zin hadden. En dan opeens, BAM, je moet weg. Hup naar Nederland waar ze je vragen hoe het kan dat je zo goed Nederlands spreekt. En hier is het veelal opnieuw beginnen.
Een hele tijd geleden was ik bevriend met een oudere Indische heer – ja, oude stempel, heerlijk – die een drukkerij had bezeten. Een levenswerk waarin hij vele jaren werk had gestopt, uit liefde voor het vak. Hij kon mooie technische verhalen vertellen waar ik als schrijfster graag naar luisterde. Want drukwerk interesseert me.
In zijn verhalen kwam ook altijd dat ene heel droevige. De dag dat hij weg moest uit Indonesië. Hij begreep het nog niet, kón het niet begrijpen.
Hier kwam hij op kantoor terecht.
Een ander leven. Niet zijn keuze, maar hij heeft de rest van zijn lange leven zijn rug recht gehouden, zoals velen van de Eerste Generatie.
Schrijftips
Heeft u herinneringen aan de jaren 1950 in Indonesië, of zijn er die herinneringen in de familie? Probeer een tijdlijn van die periode op papier te zetten. Chronologisch. Voeg ook de gebeurtenissen uit de tijd toe. Dan ziet u een samenhang. Dat alleen al is een verhaal, en het wordt groter en belangrijker als u persoonlijke ervaringen kunt toevoegen.
Wilt u daar eens verder over praten? Dat kan. U kunt een telefonisch overleg-gesprek boeken via mijn digitale agenda: klik hier en kijk hoe het werkt. (er opent een nieuwe pagina)
Alweer zo’n verhaal, waar men een vraagteken achter kan zetten. ‘Wij werden eruit gezet’. zozozo, en waarom dan? Nooit iets over de zogen. ‘politionele acties’ gehoord’? Nooit geweten dat de Indonesische staat alle schulden heeft betaald, die Nederland voor de oorlog in hun kolonie had gemaakt? Nooit gehoord, dat de Indonesische staat alle ondernemingen die Nederlands waren, niet heeft onteigend, maar Nederland daarvoor heeft betaald? Welk land heeft dat gedaan? en als Nederland niet zo stuur aan de Nieuw Guinea kwestie had vastgehouden hadden ze de millioenen, die Indonesie al begonnen had te betalen ( bijna even veel als de Marshall hulp), nog jarenlang verder in harde guldens kunnen krijgen. Ter informatie, de ondernemingen, die Indonesie overgenomen had tegen betaling, waren tijdens de Japanse tijd volkomen verwaarloosd, door onbekwaamheid van de Japanners. Ik heb kennissen, wiens ouders op Sumatra op deze ondernemingen werkzaam waren. Ik heb er van hen zelfs boeken over. Wat u allemaal schrijft, is al tot in den treure herkauwd. Laat de 2e en 3e generatie er hun eigen oordeel over hebben. Er bestaat een hele literatuur over. Prachtig, dat u besloten heeft om over deze tijd te schrijven, maar is dat nu werkelijk nodig? Houdt dat nu nooit op? Als ik me niet vergis,bent u van mening, dat de Indische mensen aan de economie van Indonesie bijgedragen hebben? Hoe is dat mogelijk?Ze moesten er toch uit? En dan, wat hadden de Indische mensen voor jobs tijdens de Ned. koloniaal tijden? white collar? Na ja! Maar in NL aangekomen, hebben ze super carriere in dienst van NL gemaakt. Hebben ze er ooit een ‘dankjewel’ voor gekregen? Ter informatie, ik heb die hele tijd, Japanse bezetting, ‘bersiap’ periode meegemaakt en 2 generaties Lebert zijn omgekomen bij de Burma spoorweg. Ik ben de enige overlevende. De reden waarom ik hier schrijf, is, dat kritiek veroorloofd is, maar dan moet het fair zijn. en dat bent u niet. Allemaal de schuld van de Indonesiers? Bedenk wel, als u met één vinger op een ander wijst, dan wijzen 3 vingers op uzelf terug. Het beste ermee en houdt u aan de feiten.
Mijn verzoek aan u is: lees het artikel nog een keer. Want ik merk dat het u ontgaan is, dat ik voor een deel uit een krant citeer. Want uitspraken als “Allemaal de schuld van de Indonesiers” doe ik nooit.
Ik merk ook, dat u vol politieke emotie bent over de tijd die u voor een groot deel zelf heeft meegemaakt. Wat u opsomt lijkt me een zware last om te dragen: de enige overlevende te zijn. Hier hou ik het bij, want ik zie niet zo goed een gemeenschappelijke grond waarop we kunnen spreken, en dan blijft vermoedelijk over het agree to disagree over toon, citaten en verlangen om over de Indische cultuur en geschiedenis te schrijven,
met vriendelijke groet,
Vilan
Bedankt voor uw antwoord Mevr. van de Loo.. Oh neen, ik heb weldegelijk gezien dat u citaten heeft gebracht. Zo dom ben ik n u weer niet. En heb ik geschreven, dat U de uitspraak ‘Allemaal de schuld van de Indonesiers’ heeft gedaan?
Emotioneel ben ik niet, daarvoor was ik te lang in de politiek actief en het heeft ook niets met mijn verleden te maken zoals U oordeelt, maar met het feit, dat steeds weer hetzelfde op de proppen komt. En iedereen die deze tijd heeft meegemaakt, heeft er een website of een boek over geschreven. U heeft waarschijnlijk nooit De Java Post gelezen? Er valt veel meer over de Indische geschiedenis te schrijven dan alleen over deze tijd. Ik hoop dat U dat ook eens rechercheert en daarover schrijft. Zou interessant zijn.
Dank voor uw reactie.
Ook op de Veluwe bestond tot in het begin van de 20e eeuw een letterlijk zwarte Sinterklaas. Die had niets met kolonialisme o.i.d. te maken, maar was deel van de bijzonder complexe geschiedenis van Sinterklaas (met vele varianten) in Europa. Om een idee hiervan te krijgen verwijs ik naar de (populaire) boeken en documentaires van Arnold-Jan Scheer. Een verschijnsel dat de complexe geschiedenis bijvoorbeeld ook onderstreept is het beruchte ‘Sunneklaas’ op Ameland dat uiteindelijk afstamt van oude vruchtbaarheidsrituelen, net als de roe van Zwarte Piet overigens.
Dank voor de aanvulling!
Wat ik er iig van weet is dat de Nederlanders zich schandalig en mensonterend hebben gedragen daar.
Niks om trots op te zijn en veel te laat om terug te betalen wat ze daar geroofd hebben
Dear Vilan, I want to thank you for writing about what happened in 1957 and educating the younger generations of Indos (Indonesian Europeans) about their history. As a 7-year old I left Indonesia with my parents. Never understood the rush on leaving the country, my parents never spoke about it as if ashamed but now through educators like you, I’m starting to understand. The sad part is that many older Indos do not want to speak of the past but if THEY do not share our history I am reminded of George Santayana quote ““Those who cannot (do not want to) remember the past are condemned to repeat it.” To simply go on and not write or speak about unpleasant memories is a sin against the younger generations who have a right to learn about their culture AND history. Thank you for continuing to write for us who are thirsting to learn.
Heer Lebert, u schrijft of u erbij was en/of enorm veel studie heeft gemaakt over het teloor gaan van (ons)? Indië. Ieder mens heeft zijn/haar/enz. eigen ervaringen. Noem maar eens een land of een tijdperk waar of waarin de gewone mens niet is uitgebuit door de adel, geestelijkheid en kooplieden. Misschien zou u nog eens de wereldgeschiedenis onder de loep kunnen nemen. De mens blijft een vreemde levensvorm. Een uitgever die het beste voorheeft met zijn medemens. Kritiek zonder betrokkenheid in woord, geschrift en daden is uit den boze.