vilan@

Vrouwenliefde is een vreemd woord, dat weet ik, maar het woord ‘lesbisch’ is hier niet van toepassing. De Indische romancière Melati van Java (1853-1927) gebruikte het woord nergens in haar romans, en in haar brieven kwam ik het evenmin tegen.

Wel las ik keer op keer over het geluk dat een liefde tussen twee vrouwen kan brengen.
En ik wist, Melati – Marie Sloot – woonde zelf samen met een vrouw.
Maar toen was toen en nu is nu.
Normen veranderen, definities ook.

Top 5 liefde

Eind negentiende eeuw kon er meer in vriendschappen. Ze waren inniger, ook fysiek. Dat zie je ook in het leven van Willem Kloos; als hij met Hein Boeken woont, slapen ze in hetzelfde bed. Homo of niet, dat is een moderne vraag, en moderne vragen laten zich lastig stellen aan de oude tijden.
Dan kun je net zo goed vragen, waarom ze in 1875 niet gewoon een apje stuurden in plaats van een brief met aangekochte postzegel. Onmogelijk.
(Voor de jongeren: toen was er nog geen internet)

Maar over de vrouwenliefde valt hier wat meer te zeggen. Ik heb bijna alles van de schrijfster gelezen en veel ook herlezen en als ik een top vijf moet maken van de ideale relaties volgens Melati van Java, dan is het deze:

1. De liefde voor God
2. Tussen vrouw en vrouw
3. Tussen moeder en dochter
4. Tussen grootmoeder en dochter
5. Anders

Onder ‘anders’ valt het heteroseksuele huwelijk. Die zitten vol ruzies en man en vrouw begrijpen elkaar niet. Geen enkele roman van de schrijfster is een reclame voor dit type huwelijk. Dat hebben overigens wel meer vrouwelijke auteurs uit die tijd, heel typisch. Een keer was ik zeer verliefd, dagdroomde over trouwen en toen las ik van Mina Kruseman Een huwelijk in Indië (1873). Hoe het verder ging? Wat zal ik zeggen. Het boek hier staat onder handbereik en ik leef gelukkig in een bovenwoning met mijn huiskater Bert.

Uit de romans

Voorbeelden uit de top 5?
Komen ze.

1 De liefde voor God: Poverella (circa 1922)

Onder het pseudoniem Max van Ravestein publiceerde Marie Sloot een aantal katholieke romans. Ze hekelt hierin vooral het Amsterdamse katholieke wereldje waar ze zelf deel van uitmaakte. Sleutelromans dus. In Poveralla beschrijft ze hoe Marcella, een jonge vrouw, de liefde van een man leert te verwerpen om nader tot God te komen. Het boek kent opmerkelijke beschrijvingen van mystieke ervaringen: eenwording met God.
Een citaat. Marcella is weer in de kerk. De man is voorgoed weg:
… en toen was het haar of al het aardsche van haar afgleed, of hemelsch licht zich uitstortte over haar ziel, of zij weer zag wat zij geloofde en of de goddelijke Liefde opnieuw vlamde en gloeide diep in haar hart…

2 Tussen vrouw en vrouw

De grootste categorie, en in de romans komen ze in alle soorten en maten, van rustige vriendinnen tot complexe verhoudingen.
Voorbeeld 1: Hermelijn (1885)
Het Hollandse meisje met deze bijnaam (wegens zeer licht van huid zijn) reist naar haar bruidegom Conrad in Indië. Dit mede door de geweldige liefdesbrieven die ze van hem kreeg. Wat ze dan niet weet, is dat zijn zuster Corona de Meyran ze schreef. Corona is intelligent, wilskrachtig, trots, gevoelig, kan een hele onderneming leiden, rijdt uitstekend paard, kortom, zij is een ideaal rolmodel voor alle Indische lezeresjes.
Lees de roman online en klik hier.  (de link is: http://www.leestrommel.nl/hermelijn/index.html )
Of zelf aanschaffen, heerlijk muffe boeken om eerst aan te ruiken. Kijk eens op de website van Boekwinkeltjes.nl.

Voorbeeld 2: De jonkvrouwe van Groenerode (1874)
Die jonkvrouwe is Eugenie de Lody, dochter van een Hollandse edelman en een Javaanse moeder. Indisch, dus. De roman kent veel verwikkelingen en net als je denkt, hoe kan dit nog goed komen, dan komt het goed.
Op het kerkhof waar haar man begraven ligt, is Eugenie met haar zoon. Daar ontmoet ze zijn zuster, die ze eigenlijk altijd al een betere versie van haar man vond. De twee vrouwen gaan samen verder, met de zoon. Een gezin, dus.
Ik citeer alleen: ‘Teeder sloot Eugenie haar in de armen.’
U smelt nu toch ook?
Lezen is hier klikken: (de link: http://www.leestrommel.nl/jonkvrouwe/index.html )

3 Tussen moeder en dochter: Colibri (1901)

Een prachtige roman over het meisje Vera dat uitstekend kan vioolspelen. Maar de lof van de wereld blijkt niet genoeg te zijn. Melati zelf verloor haar moeder toen ze in Nederland woonden, voor haar was het een diep verdriet dat haar leven tekende.
Lees dit eens en ontdek met Vera wat ware liefde is:

Vera schoof een weinig vooruit, totdat zij aan de voeten harer moeder zat; met een beweging van liefkoozing legde zij haar hoofd op Richmonda’s schoot en fluisterde:
“Moeder, zoo is het goed, laten wij elkanders leven licht maken. Ik zal u helpen in uw werk, en ik zal u geven wat ik kan van mijn talent, het beste wat in mij is. Dan nog vervul ik een mooie roeping; maar och! tracht mij lief te hebben. Ik dorst zoo naar liefde.”
En Richmonda boog zich over haar en kuste haar lang en innig, zooals zij zeker in jaren niemand ooit kuste.
“Mijn kind, mijn lieveling! Hoe zal ik God genoeg danken dat Hij je mij geschonken heeft en nu ook eindelijk Zijn gave leerde waardeeren. Ik zocht het geluk en de voldoening op allerlei zijpaden en ik zag niet hoe heerlijk het voor mij opbloeide – zoo dichtbij.”

Klik hier en lees.  (de link: http://www.leestrommel.nl/colibri/index.html)

4 Tussen grootmoeder en dochter: Fernand (1874)

Deze roman gaat niet zozeer over Fernand, maar over de Indische heldin Theodora van Vaerne. Zij heeft een edel karakter. Dus als haar baboe ziek is, gaat ze naar de kampong, ook al is dat verboden terrein voor haar als Europees meisje.
In de figuur van de baboe plaatst Melati van Java haar eigen grootmoeder Sajia. Lezeressen in Nederland konden niet begrijpen, wist ze, wat een grote plaats deze peranakan-grootmoeder in haar leven had. Theodora – Theo – wil voor haar geliefde baboe zorgen:

“Baboe,” zeide Théo zacht en zette zich op de baleh-baleh neer.
De zieke keerde zich om, een glimlach vertrok haar dorre lippen en zij antwoordde:
“Nonna, baboe sakit.”
“En wat scheelt je dan, baboe?”
“Ik weet het niet, nonna, maar ik geloof dat ik ga sterven.”
“Baboe, je bent nooit ziek geweest, en nu neem je het te zwaar op. Ik zal den dokter roepen.”
“Neen, dat hoeft niet, de doekon [Javaansche dokter] is hier geweest en heeft
mij medicijn gegeven.”
“Maar dat zal niet helpen, baboe. Je klappertandt van de kou, goeie mensch, en heb je geen deken?”
En haar fijne, blanke handen betastten de breede, vereelte voeten der oude vrouw.
“Hoe ijskoud! Ik zal je iets warms brengen, een slokje brandewijn en een wollen deken.” Zij vloog naar binnen en kwam dadelijk weer terug met een dikken doek en een dunne deken beladen; er zat een andere meid bij de zieke, die haar met de gewone behendigheid der Javaansche vrouwen wreef met een sterk riekend vocht.

Zelf lezen is hier klikken. (De link: http://www.leestrommel.nl/fernand/index.html )

5 Anders.
Dit sla ik even over. Deprimende relaties kent u vast zelf genoeg.

Modern stempel

Maar het is wel duidelijk. Van alle soorten liefdes is (na die voor God) de vrouwenliefde de beste. Volgens Melati. Ik ging dat pas zien, toen ik doorging met lezen en een patroon zag. In de ene roman na de andere kwam ik vergelijkbare liefdes tegen, steeds tussen twee vrouwen die in wat voor onderlinge verhouding ze dan ook stonden, het meeste van elkaar hielden. En daardoor het gelukkigste waren.
Daar ga ik he-le-maal geen modern stempel op plakken. Niks lesbisch. Niks LHBTIQA+ en niks non-binair.
Gaat het over vroeger, dan moeten we voorzichtig zijn met onze eigentijdse etiketten.
Want die passen nergens op.

Schrijftip
Wanneer u over de familie schrijft, kijkt u nu hopelijk anders naar de vrouwen uit vorige generaties. Mogelijk had een oudtante wel een bijzondere vriendschap, voor, tijdens of na het huwelijk. Of in plaats van. Een vrouwenliefde. Als u dat weet, kunt u haar beter begrijpen en duiden. Schrijven over het verleden is breed kijken, voorbij de vaste kaders en hokjes. Daar wordt het spannend.

Praat met mij
Als u over familie in de oude Indische tijd schrijft, dan hoort daar ook kennis van de historie bij. Zo wordt uw verhaal beter en interessanter om te lezen. Werkt u aan een levensverhaal? Praat met mij:

• voor vrijblijvend advies over historische bronnen, zodat u meer informatie vindt.
• over de opzet van uw project, zodat u het meteen goed aanpakt, dat scheelt u enorm veel tijd.
• maak een afspraak voor telefonisch overleg via mijn digitale kalender: klik hier en kijk hoe dat gaat.

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt