vilan@

Over Vilan van de Loo

Deze auteur heeft nog geen informatie verstrekt.
So far Vilan van de Loo has created 373 blog entries.

Over de voormalige landgenoten in Indonesië

landgenoten

Deze dagen denk ik met reden aan de voormalige landgenoten in Indonesië. “Zij konden toch kiezen?” Die vraag hoorde ik het vaak toen ik aan dit boek voor HALIN werkte. Over degenen die bij en na de onafhankelijkheid in het nieuwe Indonesië bleven. Kiezen, dacht ik dan, maar hoe vrij is die keuze?

Het lijkt of het kassian met de ouderen daar in golven gaat. Soms is er een televisieprogramma en dan weten we het allemaal weer.  Er zijn meer stichtingen dan HALIN die zich om hun lot bekommeren, en al werken ze op een eigen manier, ze hebben gemeen dat er altijd geld tekort is. Dat gaat vanzelf, als je voor de ouderen daar zorgt. Er is tekort aan alles. Niet iedereen heeft kinderen die voor je kunnen zorgen.

Kiezen

Wie minderjarig was, mocht niet kiezen. Dat deden je ouders voor je. Dus wat zij wilden, gebeurden. Geen vrije keuze. Er waren mensen die de zorg hadden voor hun vader of moeder die niet weg wilde of durfde. Wat weegt zwaarder in zo’n situatie: de zorg die je voelt, of verkassen naar een ander land? Of je hebt simpelweg niet alle papieren die de Nederlandse regering eist, voordat je naar Nederland mag. Die eisen waren aanzienlijk, ook al werden ze steeds minder hoog.

Nee, echt kiezen was het niet.

Ja, voor een aantal wel. En er zijn er ook, die het uitstekend hebben gedaan als nieuwe Indonesiërs. Maar het gaat nu over die anderen. Ik lees regelmatig dat er weer een boek over de dekoloniatie is verschenen, dat er weer een toneelstuk op de planken komt van de derde of vierde generatie die op zoek gaat naar de roots. Dan denk ik aan deze ouderen. Ze zitten vol met woorden, uitdrukkingen, ervaringen – meer dan de jongere generatie zich kan voorstellen. Deze generatie noemt zich onbevangen ‘Indo’, daar zullen deze ouderen heel voorzichtig mee zijn.

Terug

Deze dagen is er het nieuws van de teruggave van onder andere de zogeheten Lombok-schat; kostbaarheden op Lombok door het KNIL mee naar Nederland genomen. Een hele discussie over eigenaarschap hoort erbij. Over zorgplicht. Over de koloniale tijd. En ik weet dat hiervan een echo klinkt in het dagelijks leven van deze ouderen. Toen ik er was, hoorde ik het zelf: als er iets moeilijks in Nederland is,  gaan deze ouderen voorzichtiger over straat. Degenen met een Nederlandse naam helemaal.

Betaaldag

landgenoten Voor mijn HALIN-boek reisde ik naar Indonesië. In Bandoeng woonde ik een zogeheten betaaldag bij. In een bijgebouw van een kerk was dat. Iedereen op stoelen aan de kant. Dan een welkomstwoord van de contactpersoon. Daarna werd iedereen bij naam genoemd. Opstaan, naar voren, het geld voor de steun van die maand in ontvangst nemen.

Toen ik de zeer oude mevrouw van de grote foto boven zag, voelde ik dat kassian weer van binnen, het kassian dat pijn doet omdat je zo graag wil dat iets anders is dan het is en je weet, het is zoals het is.

Ik vroeg naar haar leeftijd. Ze was pas ergens in de 60 jaar. Dan weet je: een moeilijk leven.

Er waren ook ouderen met kinderen en kleinkinderen. Dat stemde me tot nadenken over het doorgeven van het Indische, dat wij hier in Nederland zo belangrijk vinden. Is het dat daar ook? Minder, lijkt het. De kinderen weten wel iets van dat vader of moeder in ‘de Nederlandse tijd’ leefden, de kleinkinderen al minder. Wat ik hoorde over de kleinkinderen was dat ze zich overwegend Indonesisch voelen. Vanzelfsprekend thuis in hun eigen land, al zijn ze misschien in hun uiterlijk toch iets anders dan de anderen.  Kunnen blijven in het land waar je familie woonde, vinden zij vanzelfsprekend – maar misschien is het wel een luxe.

Levensverhalen

De verhalen van de Warna Negara’s raakten me toen en raken me nog steeds. Al die ouderen daar, er zijn er nog zo veel, en ze komen zo op leeftijd met alle gevolgen van dien. Het is zo’n belangrijke generatie, aangeraakt door oorlog en Bersiap, de ouderen daar en de ouderen hier hebben verhalen om over te huilen. Maar vooral om naar te luisteren. Ik hoop dat er ook daar een derde generatie opstaat die op zoek gaat naar de verhalen uit de familie.

Praktische schrijftip

Moeilijke herinneringen liggen meestal verborgen onder een deken van verdriet of geen-weg-mee-weten. Toch zijn het vaak juist die herinneringen, waar de volgende generaties iets aan hebben. Zij moeten begrijpen wat het onvoorstelbare is geweest. Misschien kunt u feiten noteren: wat gebeurde er wanneer. Dat is toch iets. En mogelijk kunt u later wat meer schrijven. Wilt u hier eens met mij over van gedachten wisselen? Maak dan een afspraak voor een gratis overleg-gesprek via mijn digitale kalender. Klik hier en kijk hoe dat gaat. (Opent in een nieuw venster.)

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

Schrijftip: Wat te doen als u iets niet weet? (video)

Wat te doen als u iets niet weet? Hoe meer u weet, hoe meer vragen er in u ontstaan. Hoe zit het met dit? Hoe zit het met dat? Wat vond X of Y daarvan? Een levensverhaal schrijven, dat is omgaan met hetgeen u weet en hetgeen u blijkt niet te weten.

En het betekent ook, dat u praktisch moet omgaan met de gaten in het levensverhaal. Want daar mag u zich niet door laten tegenhouden om te blijven schrijven. Er zijn manieren om dat praktisch en creatief te doen.

Ervaring

Bij elk boek overkomt me hetzelfde: ik zit aan mijn werktafel en denk opeens: maar dit of dat weet ik helemaal niet. Zoals nu ook, tijdens het werken aan mijn boek over Frits van Daalen. De simpelste vragen komen in me op. Waar woonde hij in 1903. Waar bleven zijn kinderen. En ik weet het niet. Wat de kinderen betreft, weet ik zeker dat ik er niet achter ga komen. Dat soort persoonlijke informatie staat niet in de officiële stukken.
Wat te doen?

Speculeren. Op basis van alles wat ik wel weet, kan ik een vermoeden noteren. Zo doe ik het eigenlijk elke keer. En als ik dat opgeschreven heb, voel ik me verbaasd, opgelucht en tevreden over het resultaat.

U ziet: kennis + speculatie = tekst.

Video

  • wat te doen als u een gat in het levensverhaal heeft
  • voorbeeldzinnen om te gebruiken
  • hoe u het leuk houdt voor uzelf en voor lezers

Heeft u een vraag, stuur me dan een berichtje via de contactpagina – klik hier. (opent in een nieuw venster)

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

Wie kwamen er in dat bordeel, naast de kerk?

Een bordeel spreekt tot de verbeelding, vooral de verbeelding van degenen die zeer fatsoenlijk zijn of dat hopen te wezen. In de oude Indische kranten vind ik een rijkdom aan kleine en grote berichten over het bordeel, vrijwel altijd met een toon van verontwaardiging over het onzedelijke.

Ik deel in die emotie. Maar met een andere reden.
Stap voor stap.
Daar gaan we, terug naar 1881.

Schandaal

Een paar dagen voor Kerstmis schrijft de Java-Bode in ‘Schandalen in de Benedenstad’ over het bordeel in Batavia dat inmiddels een paar maanden draait. Het bordeel staat naast de Buitenkerk en is opgericht door een familielid van Nio Hok Tjang.
Elke avond is er herrie. De Europese buren kunnen dan niet slapen. Er komt ‘allerlei slag van vrouwen’. De krant:

  • Eenige dagen geleden nu had de heer S. die er vlak naast woont, gezien dat als gewoonlijk weer een troepje Chineezen ’s avonds daar in dat huis arriveerde en een paar Indo-Europesche zoogenoemde dames met zich op sleeptouw hadden genomen.
  • De heer S. begaf zich hierop midden in den troep en vroeg die vrouwen of ze zich niet schaamden, waarop hij een harer een klap toediende, zeggende nu maar naar den Officier van Justitie te gaan.
  • Den wijkmeester, den heer vd. L. die op het erf van de kerk woont en tevens koster is, werd hiervan den volgenden dag kennis gegeven, doch deze antwoordde den heer S. dat hij aan het geval niets kon doen, aangezien het Chineezen zijn die de buurt in rep en roer brengen.
  • Onzes inziens had de heer vd. L. den Assistent Resident voor de politie van het bestaan van dat bordeel moeten kennis geven. Bovendien is zelfs die buurt niet als woonplaats voor Chineezen aangewezen.
  • En nu een bordeel, ’t is fraai!

De Java-bode besluit het artikel door te zeggen dat de politie het nu ook weet. En dat het een schandaal is. En dat het al twee maanden duurt.
De afgekapte namen moeten voor half Batavia herkenbaar zijn geweest. Want ja, de heer S. Vlakbij de kerk. En dan optreden met branie. En dan de koster, zoveel zijn er niet die v.d.L. heten.

Dat was de krant van vrijdag. Een paar dagen later kom de Java-Bode terug op het feit. Er is meer informatie.

  • Als een vervolg […] melden we hier nog dat de eigenlijke, dat wil zeggen de verantwoordelijke huurder daarvan en oprigter niemand anders is dan de 1ste wijkmeester van Pintoe Besar, wonende te Djambattan Batoe, nabij de woning van den Chineeschen schrijver van Nio Tek Soey.

Het bordeel was inmiddels dicht. De krant roeptoetert nog eens schande en schandalig, en hoe kon het, en wat heb je aan de politie.
Maar ja, dicht is dicht, en dat na twee-drie maanden bedrijfsvoering.
Dat zijn vermoedelijk heel wat klanten geweest.

Het noodzakelijk kwaad

Anno 1881 heerst nog de opvatting dat prostitutie een ‘noodzakelijk kwaad’ is, dat wil zeggen, noodzakelijk voor de Europese man. Omdat hij sex nodig had voor zijn gezondheid.
Voor vrouwen lag dat anders. Die waren van zichzelf reiner.
Zij moest als maagd het huwelijk in. Hij kon trouwen als man met ervaring.
Die ervaring kon met een prijs komen. De beste kans om een venerische ziekte op te lopen heb je in het bordeel.

Nu dat gevoel van verontwaardiging. Onder boosheid zit vaak een verdrietig gevoel en dat is bij mij zo, als ik denk aan de echtgenotes die argeloos trouwden met een ex-bordeelganger.
Die dus ook besmet raakten. En genezing was er niet.
Waar bleven ze, waar bleven de kinderen, als de ziekte een verder stadium bereikte?

  • Naar Tosari of een ander sanatorium, ver weg van de maatschappij, in een andere wereld met lieve zorg en witte bedjes, dit natuurlijk alleen als er geld voor was.
    Denkt u hoezo dan, google eens ’tertiaire syfilis’ en kijk naar de afbeeldingen, maar niet als u zit te eten of zodadelijk moet gaan slapen.
  • Van een onbehandelde syfilis kun je flink krankzinnig worden, in elk Koloniaal Verslag staan wel vrouwen die in een inrichting zijn opgenomen, het kan namelijk de hersenen infecteren.
  • Ook werden vrouwen wel naar Nederland gestuurd, “voor hun gezondheid” werd dat genoemd, nou, inderdaad.
  • Misschien namen de Ursulinen of andere kloosterordes ook patiëntes op, als er geen budget was voor verpleging.
  • Ook mogelijk: opgeborgen bij vreemde mensen in een andere stad, daar stond nog een paviljoen en toezicht was te regelen, dat bespaarde de familie de schande en het opbergen kostte helemaal niet veel geld.

Onder het dekentje

Dat zijn misschien nieuwe gedachten als u in de familie een tante had of een nichtje waar altijd half-half over gesproken is. Moeilijke verhalen liggen onder een dekentje van vergoeilijken of wegwuiven:

  •  ze was een beetje vreemd
  • ze kon niet tegen het klimaat
  •  ze aardde niet in Indië

Zoek het verhaal achter het verhaal, en soms het verhaal daar weer achter. Daar zit de waarheid.

Schrijftip
Wanneer u familieverhalen hoort, neem ze dan nooit aan voor honderd procent waarheid. Vraag u altijd af, hoe dit verhaal in de wereld is gekomen, wie het voor het eerst vertelde en ook: of het tegendeel ook waar kan zijn. Het kan heel nuttig zijn om alles wat u hoort, te testen op de werkelijke inhoud door het tegen te spreken. “Dat is niet zo, want…”. Die houding stemt u tot nadenken, tot wikken en wegen. Zo ontdekt u de verhalen achterde verhalen.
Wilt u hier eens met mij over van gedachten wisselen? Maak dan een afspraak voor een gratis overleg-gesprek via mijn digitale kalender. Klik hier en kijk hoe dat gaat. (Opent in een nieuw venster.)

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

Schrijftip: Geen tijd? Maak tijd! (video)

Geen tijd? U en ik kennen datzelfde liedje van verlangen. Willen schrijven, een verhaal in het hoofd hebben en de dag is voorbij met allerlei dingen. Dan is er weer dit, dan is er weer dat, er lijkt geen tijd genoeg te zijn om te schrijven.

De oplossing is voor iedereen anders. Voor mij werkt een dagelijks lijstje goed, waarop ik elke ochtend drie doelen voor die dag noteer.
De laatste weken doe ik ook iets anders. Want ik had meer tijd nodig.

Ervaring

Meer tijd, waar haal ik dat vandaan, dacht ik. Want de dag zit vol. Iets schrappen kon niet. En toch moest er meer tijd komen. Want mijn huiskater Bert was herstellend van ziekte en hij wilde meer knuffels.
Dus zette ik mijn wekker een half uur vroeger. De eerste week had ik kringen onder mijn ogen, de tweede week was ik al wat eraan gewend en nu word ik vanzelf wakker, kort voordat de wekker gaat.
Mijn motivatie is er. Elke ochtend weet ik waarvoor ik het doe. Samen met Bert op zijn matje liggen, aaien en luisteren naar zijn zachte knorren. Bertje is nu bijna bijna beter, maar ik blijf eerder opstaan. Dat vroege samenzijn is me dierbaar.

U ziet: doel + motivatie + doorzetten = resultaat.

Video


In deze video:

  • hoe ook u aan meer tijd kunt komen
  • wat u met een half uur per dag kunt doen
  • pelan pelan, dan komt er wat van

Heeft u een vraag, stuur me dan een berichtje via de contactpagina – klik hier. (opent in een nieuw venster)

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

“Het Indische zit dus in onze familie”

het indische Wat Indisch is, daar valt veel over te zeggen als ik met Lody Zandbergen (1948) spreek. Aan zijn kinderen en kleinkinderen geeft hij het door, zonder het met zoveel woorden te benoemen. Evenzogoed was er een kleindochter die voor haar interview met opa een tien kreeg. Hij is filosoof, fysiotherapeut, veteraan, pensionado, en zorg-opa. Lody vertelt.

Mijn kleindochter Nadine is 12, haar broertje is 10 en haar neefjes zijn 8 en 6 jaar. Nadine hoorde ik een keer tegen haar broertje zeggen: “Ik ben meer Indisch dan jij.”
Op dat moment vond ik het grappig. Maar daarachter zat: hoe ga je nou berekenen hoe Indisch je bent?
Twee jaar geleden vroeg haar neefje Rover (nu 8 jaar): “Opa, hoe Indisch ben ik eigenlijk?” Want zijn moeder is een Indisch meisje en zijn vader, mijn zoon, heeft een Hollandse moeder.
Dat wordt lastig om uit te rekenen. Want het feit dat je gemengdbloedig bent, levert de oplossing niet. We hebben vier bloedgroepen en elk mens heeft daar één van. Dus daarmee kom je er niet. Hoe moet je dan berekenen hoe Indisch je bent? Dat is onmogelijk.
Dus dat moet je je verder niet afvragen. Dat was mijn antwoord.

  • Willen de kleinkinderen graag Indisch zijn?

Dat weet ik niet. Het komt gewoon mee in de opvoeding. Ook in de school. Een lerares in de brugklas van mijn kleindochter Nadine was een Surinaams-Indische vrouw, haar mentor is een Indische jongen. In de klas stond het boek De lange reis van de poesaka, daarin staat iets van onze familiegeschiedenis van onder andere de kris.
Die is generaties geleden gemaakt voor de voormoeder van mijn opa, door de broer van de voormoeder. Hij was moslim en wilde zijn zuster beschermen tegen de christenen, mijn opa was christen. Het was wel een beetje lastig. Maar sindsdien wordt de kris doorgegeven, via de vrouwenlijn in de familie. Dus die kris is straks voor Nadine.
Later in het schooljaar had ze als taak gekregen om iets over Indonesië te vertellen. Ze maakte een krantenartikel met een interview met mij, en onder mijn leiding maakte ze kwee lapis om uit te delen. Voor haar artikel kreeg ze een 10.

  • Je kleinkinderen zeggen Indisch en niet Indo. Ik dacht dat dat de jonge generatie altijd Indo zei.

Als ik met ze praat, gaat het over Indisch eten, Indische familie. Ik gebruik het woord Indo heel weinig. Het kan daar door komen. Haar moeder draagt wel een t-shirt met het opschrift Indo. Daar zou ik nooit mee lopen.
Wat ik vooral overdraag aan mijn kinderen en kleinkinderen is de familiegeschiedenis. Daarin zit het Indische, via mijn moeder, een meisje Varkevisser. Ze komen oorspronkelijk uit Katwijk; de allereerste Varkevisser was een kapitein van VOC. We horen tot de oudste Indische families.

  •  Ga je ze ook meer vertellen over de voormoeder?

Ik vertel van de familiegeschiedenis alleen het deel dat gaat over mijn Indische en mijn Hollandse opa en oma. Dat maakt voor mijn destijds kleine kinderen en nu voor mijn kleinkinderen het Indische en Hollandse van de familiegeschiedenis begrijpelijk.
De Hollandse tak bestaat uit die van mij en die van hun moeder. Van mijn tak kennen mijn kinderen alleen mijn vader en de Hollandse man van mijn zus. Mijn zus heeft een (1) zoon. Die is aan zijn uiterlijk herkenbaar als hun Indische neef. Van hun moeders kant kennen mijn kinderen wijlen haar vader en moeder, en haar zus en haar twee broers en diens kinderen. Dat zijn de door hun uiterlijk onmiskenbaar niet-Indische neven (4) en nicht (1).

  •  Je vader, de Hollandse jongen, heeft ook een Indische geschiedenis.

Dat klopt, hij is indertijd als oorlogsvrijwilliger naar Nederland gegaan. Hij zat bij het bataljon Friesland, ook al was hij helemaal geen Fries. Mijn vader is geboren in Stompwijk.
In Bandoeng heeft hij mijn moeder ontmoet en ze zijn door de bataljonscommandant getrouwd. Dat soort dingen vertel ik wel zo tussen neus en lippen door aan mijn kinderen, nu ze wat ouder zijn. Vroeger helemaal niet. De familiegeschiedenis heb ik wel geboekstaafd aan de hand van beide stambomen. Die komen samen in het huwelijk van mijn vader en moeder. Als mijn kinderen en/of kleinkinderen later meer van hun familiegeschiedenis willen weten, kunnen ze dat in mijn boekencollectie opzoeken.

  •  Bedoel je je kleinkinderen?

Ik vertel mijn kleinkinderen alleen dat mijn moeder in Indië is geboren. En mijn kinderen weten alleen dat de oma – mijn moeder – een beetje een merkwaardige oma was. Dat ze Indisch was met allerlei Indische eigenaardigheden. Mijn tante is altijd blijven hangen in 1920, dus op verjaardagsfuifjes ging ze dansjes organiseren met ballonnetjes aan je de benen en dan moest je die ballonnen kapot zien te trappen. De kinderen vonden dat hilarisch. Aan mijn kleinkinderen laat ik alleen de fotootjes zien.
Verder geef ik antwoord op vragen als ze die hebben of als zich iets voordoet, zoals met het werkstuk van mijn kleindochter.

  • Vertel eens iets meer over je ouders.

Mijn vader heette Adrianus Peter Zandbergen en mijn moeder heette Sonja Varkevisser. Zij in Koepan op Timor geboren en mijn vader in Stompwijk.
Kort na hun huwelijk werd mijn vader teruggestuurd naar Nederland, dat was nog voor de  Eerste Politionele Actie. Hij werd opgenomen in kamp Austerlitz met wat we nu PTSS noemen. In zijn tijd heette dat ‘zielsgebrek’. Zo staat het omschreven in zijn papieren.
Maar hij kon er niet tegen om achter prikkeldraad te zitten. Dus hebben ze hem laten tekenen dat hij zich weer net zo voelde als voordat hij het leger in kwam. Toen ging hij de maatschappij weer in.
Pas later kwam ik erachter dat hij recht had op onderscheidingen. Ik heb die voor hem aangevraagd en het Ereteken voor Orde en veiligheid, het oorlogsherinneringskruis, en het demobilisatie-insigne KL zijn hem postuum toegekend.
Dat heb ik ook voor mijn twee oud-ooms gedaan: Emile Varkevisser en Herman Victor Varkeviser. Zij zaten bij het KNIL. De een ging met de Junyo Maru ten onder en de ander is bezweken aan de Birma-Spoorweg. Dat weet ik pas sinds een jaar of twee, toen iemand me wees op hun stamboek in het Nationaal Archief.

  • Het Indische zit dus in de familie. Maar zit het ook in jou?

Ja, nee. Dat vind ik lastig. Want als je zegt ‘ik ben Indisch’, dan zeg je dat je samenvalt met het Indische. Maar dat is niet zo. Ik heb als opgroeiend jongetje in wat is indisch Leidschendam wel altijd het gevoel gehad dat ik niet hetzelfde was als mijn Hollandse vriendjes. En ik groeide op met alleen maar Hollandse jongens en meisjes om me heen en ik wist gewoon dat ik Indisch was. Voor de rest vond ik dat niet vervelend, maar ik besefte altijd: ik ben niet helemaal gelijk aan wat zij zijn. Als constatering. Dus niet als negatieve ervaring, integendeel.
Later op de middelbare school had ik veel Indische vriendjes en dan zei ik altijd: ‘Ik voel me meer Hollands dan Indisch’. Dus ik heb altijd de positie van buitenstaander ingenomen, wat ik buitengewoon aangenaam vind. Dat heb ik mijn hele leven gehad. Nu zeg ik niet: ‘Ik ben Hollands, ik ben Indisch’, want ik val niet met beiden samen. Dat is niet mijn identiteit.

  • Wat ben je dan wel?

Ja, dat is het punt. Ik zou dan wel zeggen: ‘ik ben ik en ik heb diverse identiteiten’. Ik ben militair. Ik ben fysiotherapeut. Ik ben volleybaltrainer. Ik ben een vader. Ik ben oom. Et cetera. Dat zijn allemaal identiteiten die aan mijn ik hangen. Maar tegelijkertijd kan dat niet. Ik kan die identiteiten niet van elkaar afzonderen. Als ik vrienden veel Maleise woorden hoor zeggen, dan herken ik dat niet in mezelf. Maar ik weet wel dat mijn grootouders dat altijd wel zeiden. Maar als ik een Maleis woord bezig, ervaar ik een afstand tussen dat woord en mij. Maar niet bij de namen van Indische gerechten. Die afstand voel ik niet bij Hollandse woorden of uitspraken, zelfs niet bij Hollands Bargoens of plat Haags.
Dus ben ik Indisch? Daar zou ik niet een ja op kunnen zeggen. Ben ik Hollands? Kan ik ook niet ja op zeggen. Wat ben ik dan wel?

  •  Een raadsel. Ik heb nog een vraag. Hoe hou je je snorpunten zo omhoog?

Heel simpel. Met snorrenvet. Dat koop ik bij de drogist. Daar hebben ze ook snorrenkammen en dergelijke moderne apparatuur. Zover ga ik niet. ’s Avonds was ik mijn snor helemaal uit en ’s morgens breng ik hem weer in model met snorrenvet of soms alleen maar gel, zodat het lekker keihard blijft zitten. En that’s it.

Schrijftips
Wat is voor u het Indische en wat was het voor de vorige generaties in uw familie? Elke generatie heeft een andere ervaring en dus ook een andere visie. Dat is belangrijk om mee te nemen wanneer u een verhaal op papier gaat zetten. Wilt u daarover vrijblijvend met mij van gedachten wisselen, dan kan dat. Maak een afspraak voor een gratis overleg-gesprek via mijn digitale kalender. Klik hier en kijk hoe dat gaat (opent in nieuwe pagina).

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

Schrijftip: Uw verhaal, de familie en de tijd van toen (video)

Wanneer u een levensverhaal schrijft, is dat nooit over één persoon. Die persoon heeft ouders, die persoon is geboren in een specifiek jaartal en dat heeft uitleg nodig. Van u. Want uw lezers willen begrijpen wie die ouders zijn en wat het jaartal betekent.
Iemand van 17 jaar kan niet goed invoelen wat het betekent in 1946 geboren te zijn, zo kort na de oorlog en in Indië er nog eigenlijk middenin. Hoe was het toen om te leven? Als u het uitlegt, dan biedt u inzicht.

Ervaring

Deze duiding gaf ik ook tijdens mijn lezing over ‘Eer en ellende’, afgelopen vrijdag in Leiden bij de Werkgroep Indische letteren.
Ik sprak over Frits van Daalen, de man over wie ik nu een biografie schrijf. Maar vooral over zijn vader en twee ooms, en de literaire rel die de roman Wijnanda (1881) in werking zette. Dan gaat het ook over de Atjeh-oorlog, waar zijn familie bij betrokken was.
Dus: persoon – familie – tijdsomstandigheden.
Het is een wisselwerking.
Wanneer u de lezing-video bekijkt, ziet u hoe ik dat aanpak.

Video

  • de opname van de lezing
  • hoe sterk de invloed van familie kan zijn
  • wat de tijdsomstandigheden met iemand doen

Heeft u een vraag, stuur me dan een berichtje via de contactpagina – klik hier. (opent in een nieuw venster)

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

Waarom er vroeger al Indië-veteranen waren

Indië-veteranen waren er al voordat het woord bestond. Het is tegenwoordig net, of er pas Indië-veteranen met de dekolonisatie kwamen.
Nee hoor.

De term was nog niet gemunt, maar ze waren er al. De VOC had eigen legers in de Oost. En dan (even een grote stap vooruit) was er natuurlijk Atjeh. Lombok. Al die keren dat er suppletie-troepen uit Nederland naar Indië vertrokken. Van de website Defensie.nl neem ik over:

  • Veteranen zijn alle (oud-)militairen met de Nederlandse nationaliteit die het Koninkrijk dienden in oorlogsomstandigheden.
  • Of tijdens vergelijkbare situaties zoals vredesmissies in internationaal verband.

Veteranenzorg

Dus: tijdens vergelijkbare situaties. Daar valt de zogeheten pacificatie van Indië ook onder. In mijn boek over het KNIL, Een eervol bestaan, staat het en en ander over het gebrek aan veteranenzorg. Dat is het gebrek aan erkenning van deze veteranen, zij die eens ingezet werden in opdracht van de Nederlandse staat.

Destijds in Indië bestonden militaire tehuizen, maar ja, daar mocht veel niet, dus niet iedereen had er zin in.
Er waren heel wat veteranen die armoe leden en die afhankelijk waren van liefdadigheid.
In het Koloniaal Weekblad van het begin vorige eeuw las ik een oproep tot kassian en zorg:

  • En thans na dertig jaren, nu Lombok van een lastpost een land is geworden, dat meer opbrengt dan het kost en de gelederen van hen, die gerechtigd zijn tot het dragen van het Lombok-kruis, aanmerkelijk zijn gedund, is de tijd gekomen om Indië en Nederland wakker te schudden.
  • Onder de overgeblevenen uit den Lombok-tijd zijn menschen, die met geknakte gezondheid en ongeschikt voor verderen arbeid het Leger of de Vloot hebben moeten verlaten. Zij hebben een schamel pensioentje gekregen en lijden thans gebrek.
  • Het Land heeft met hen afgedaan, het zijn als het ware de uitgeknepen citroenen, die, tot niets meer nut, zijn weggeworpen.
  • Die oud-gedienden hebben misschien genoeg om niet van honger te sterven, doch zeker te weinig om menschwaardig te kunnen leven.

Ook schreef het Koloniaal Weekblad nog dat het ‘onwaardig’ was, zo met deze oudgedienden om te gaan. Uitgeknepen citroenen. Een pijnlijke uitdrukking.
Het zet je aan het denken.

Tehuis Bronbeek

Wie in Nederland wist terug te keren, had kans opgenomen te worden in het  Koloniaal Militair Invalidenhuis Bronbeek. Daar had je onderdak. Je ontmoette er oude kameraden.
Maar leuk was het niet echt, vanwege de reglementen, slaapzalen, eetzalen, de plicht tot corvee. De foto boven toont de eetzaal uit 1912.
Wanneer er een andere commandant kwam, moest je maar afwachten hoe zijn beleid uitpakte. Zo was het bepaald minder aangenaam onder de leiding van commandant jonkheer luitenant-kolonel Nicolaas Cornelis van Heurn (1853-1918), aangetreden per 1900, na de dood van commandant Karel van der Heijden.
Begin januari schreef het Vaderland dat een onderzoekscommissie het hospitaal te Bronbeek ‘bedroevend slecht’ vond. Enkele dagen later publiceerde het Dagblad van Zuid-Holland en ‘s-Gravenhage een schokkend artikel met de kop ‘Groote schoonmaak’. De misstanden knalde de krant uit. Enkele citaten:

  • Op staanden voet werden nu ontslagen de vier hier tot dusver dienstdoende ziekenoppassers.
  • Deze lieden hadden nooit de geringste opleiding voor hun zeer verantwoordelijke taak gehad, tenzij- deze instructie, telkens herhaald wanneer over hen geklaagd werd: ‘Jelui zijn baas op de zalen, zieken hebben daar niets in te brengen.’
  • Met het gevolg, dat zij zich zoo wat niets van de 20 á 30 meest hulpelooze menschen aantrokken; bijv. niet eens den dokter riepen als er een stervend was, ja, dan zelfs geen voet verzeilen om hulp te bieden.
  • Niet lang geleden viel zoo’n zieke dood naast zijn bed bij een laatste poging om zichzelf te helpen.
  • Nauwelijks was deze bende uit de infirmerie verdwenen of het dieet werd anders.
  • Toen bijv. een zuster, een oudje een portie biefstuk bracht, merkte deze op, dat er een vergissing moest zijn: hij had toch dubbel zooveel vleesch dan tot dusver.
  • Neen, – zei zuster – het was géén vergissing.

De krant schreef over een ‘onmenschelijk-strenge politierégime’, over toezicht bestaande uit ‘fel-gehate oud-stokkenknechts’.
Nee, dan was het onder Van der Heijden beter geweest. Ook Indië-veteraan.

Eigen koeien

C.K. Elout interviewde de generaal in 1896 voor Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift. Ook het dagelijks leven op Bronbeek kwam aan bod:

‘Hoeveel invaliden hebt u hier nu wel?’
‘Honderd zeventig zoowat.’
‘En hebt u nooit last met sommigen.’
‘Nooit. Vroeger wel. In ’t begin. Maar dat is langzamerhand beter geworden. Vroeger gebeurde het wel eens dat er een dronken was en dan werd hij onherroepelijk weggestuurd. Dat wisten ze ook wel. Maar tegenwoordig is er bijna geen straf meer noodig.’
‘Hoeveel kost de inrichting per jaar?’
‘Ja… de kosten zijn zeventigduizend gulden, maar daarvan moet vijfentwintigduizend op de pensioenen afgehouden worden. Nou is dat wel eens wat minder, drie-entwintig- of twee-entwintigduizend of zoo. En ze hebben ’t er goed voor, hoor, best. Vroeger klaagden ze wel eens over kou en daarom zal er nu een proef worden genomen met groote vulkachels, zooals deze hier. En ze krijgen uitstekend voedsel; ‘k weet niet hoeveel andijvie en boontjes ik nou al ingemaakt heb. Zuurkool nog niet, want de kool was niet best van ’t jaar.’
‘Is dat alles hier van ’t erf?’
‘Alles van ’t erf. Ja we hebben ook onze eigen koeien…’
‘Ja die heb ik gezien, daar links bij het hek niet waar?’
‘Ja juist. Hebt u die grijze gezien die daar bij is? Die is van mij; dat is mijn particulier eigendom. O, we houden ook varkens: ‘k heb een heele varkensstal. – Ja wilt u wel gelooven dat ik toch een tachtig hammen in de rook heb?’

Daar staat veel in: zelfvoorzienend zijn, de mannen moesten werken indien hun gezondheid het toeliet, van de pensioenen werd veel ingehouden.
Er was dus straf.
Tot aan wegsturen toe.
Toch ook weer niet dat je zegt: respect voor deze volwassen mannen met oorlogservaring.

Dan hebben we nu tenminste Veteranendag. Ik zou zeggen, dat juist nu de Indie-veteranen die er nog zijn en die de kracht en de moed hebben mee te lopen in het defilé, van ons het respect verdienen dat ze zo vaak in het verleden niet hebben gekregen.
En nóg niet altijd.

Schrijftips
Heeft u een militair in familie? Grote kans dat zijn stamboek in het Nationaal Archief aanwezig is. Daarin vindt u verblijfplaatsen, onderscheidingen en soms ook persoonlijke informatie. Met die feiten gaat u naar de context zoeken, bijvoorbeeld in Delpher.nl/ Onderzoek doen is heerlijk en opwindend, er komen altijd verrassingen. Wilt u eens van gedachten wisselen? Maak dan een afspraak voor een gratis overleg-gesprek in mijn digitale kalender. Klik hier en kijk hoe dat gaat.

 

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

Schrijftip: Hoe schrijf je die eerste zin? (video)

Dus daar zitten we, u en ik. We willen een geweldige eerste zin schrijven waardoor het verhaal als vanzelf verder gaat.

Eh…

Hoe mooier het moet worden, hoe minder vanzelf het gaat. En vaak genoeg komt er dan helemaal niks meer. Dat heet een writer’s block. Vastzitten. De blokkade is in dit geval gemakkelijk te verwijderen, als u wilt.

Ervaring

Voor elk boek dat ik schrijf, doe ik maanden onderzoek. Soms jaren, dan ben ik er al mee bezig als ik aan een ander boek werk. In een mapje stop ik dan wat ik tegenkom. Leuk voor later. Al die maanden waarin ik uitpuzzel hoe het vroeger was, verlang ik ernaar om met het schrijven te beginnen.
Eindelijk, opschrijven wat ik allemaal heb ontdekt. In mijn hoofd is het al af, briljante meeslepende woorden heb ik op papier gezet.
Een mooi idee.
Want in werkelijkheid, als ik op dag 1 aan mijn werktafel zit, sta ik binnen de kortste keren weer op. Kopje thee. Naar buiten kijken. Mijn huiskater Bert aaien.
Weer terug aan tafel.
Soms ben ik bang om te gaan schrijven. Dan weet ik: het moet eenvoudiger.

Video


In deze video:

  • waarom de eerste zin belangrijk is
  • een voorbeeld dat u zo kunt gebruiken
  • hoe u lezers vanzelf uw verhaal intrekt

Heeft u een vraag, stuur me dan een berichtje via de contactpagina – klik hier. (opent in een nieuw venster)

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

Eer en ellende: een lezing over Frits van Daalen


Frits van Daalen (1863-1930) had ten eerste een vader die een knallende ruzie veroorzaakte, een oom die zich niks liet zeggen en in de gevangenis belandde en een andere oom die wel heel onverwacht zijn pensioen nam uit het Oost-Indische leger. Allemaal mannen die hypergevoelig waren voor eer. Net als hij.

Familie kan een zegen zijn.
Ook een last.
Je moet er iets mee, hoe dan ook.

Een levensverhaal schrijven betekent dus ook: nadenken over de familie. Misschien vindt u het leuk om een beetje met mij mee te denken.
Dat kan.
Want vrijdag 16 juni geef ik een lezing over Frits van Daalen, in Leiden bij de Werkgroep Indische Letteren. De gegevens staan onderaan. U bent van harte welkom.
Ik arriveer in de pauze, zeg ik alvast, en dat kunt u ook doen.

Indische jongen

Over Van Daalen schrijf ik een biografie. Het is een interessante man, ook omdat hij als ‘Indische jongen’ in die tijd een uitstekende carrière maakte:

  • gouverneur van Atjeh, 1905-1907
  • commandant van het KNIL, 1910-1914

Hij kwam het verst van alle militairen in zijn familie.

Van Daalen was een offensief ingestelde militair en daarin vond hij lange tijd een verwante ziel in Van Heutsz. In 1907 kwam het tot een conflict tussen de mannen en toen diende Van Daalen, diep gegriefd, zijn ontslag in.
Offensief wil zeggen: ingsteld op handelen, op aanvallen. Van Daalen leidde verschillende expedities door Atjeh. Die door de Gajolanden van 1904 is tegenwoordig berucht. Daar ga ik kort op in tijdens mijn lezing.

Perkara

Vrijdag heb ik maar 25 minuten en dan ga ik geen militaire expedities behandelen, hoor. Eens te meer niet, omdat ik tijdens mijn onderzoek op een merkwaardig echt gebeurd verhaal stuitte. In het oude Indië veschreen een roman die tot een ruzie leidde, waar zowat half Indië aan mee deed.
Ik heb die roman gelezen, ik zag in de kranten de ruzie groeien en groeien en ik dacht: daar ga ik het over hebben. Hoe zoiets kan en gebeurde met die familie Van Daalen.

Tijdens de jaren van deze ruzie is Frits van Daalen een jonge man, een cadet aan de Koninkljke Militaire Academie (KMA) in Breda. In het kasteel woont hij met de andere leerlingen en het is al duidelijk wie er voor Indie bestemd zijn en wie voor het ‘leger hier te lande’, zoals het heet. In de almanakken zag ik namen staan van militaire families uit de oost. Jongens die elkaar kenden via ooms en vaders, die wereld was klein.

Vrijdag vertel ik iets over:

  • welke roman het was
  • de auteur schrijft een boek over de Atjeh-oorlog, met daarin een passage waar een generaal zich ontzettend over opwindt
  • hopla, de vader van Van Daalen komt ter sprake
  • een majoor gaat zich ertegenaan bemoeien en flink ook
  • de kranten springen er vervolgens op
  • een golf van publiciteit
  • perkara!

En al die tijd zit Fritsje van Daalen op de KMA, opdat hij officier kan worden in het Oost-Indische leger.

Schrijftips: u ziet, de familie hoort in een levensverhaal. Wanneer u wilt overleggen hoe dat in uw verhaal kan, boek dan een gratis-overleg telefoongesprek in mijn digitale agenda. Klik hier en kijk hoe dat gaat.

Lezingenmiddag
(U ziet, er is een pauze. U kunt ook in de pauze komen of dan juist weggaan)

Op vrijdag 16 juni 2023 houdt de Werkgroep Indisch-Nederlandse Letterkunde weer een lezingenmiddag, ditmaal over de Indische biografie.

Programma
14.15 Opening door Rick Honings
14.20 Olf Praamstra over zijn biografie van Dé-Lilah
14.45 Geert Onno Prins over zijn biografie van H.J. Friedericy
15.05 Hans Straver over zijn biografie van W.L. Ritter, gevolgd door de presentatie van Wilhelm Leonard Ritter (1799-1862). Schrijver in Indië (Uitgeverij Verloren)

15.35 Pauze

16.00 Vilan van de Loo over haar biografie van Frits van Daalen:
Eer en ellende. Een Van Daalen buigt niet. Nooit.
16.25 Presentatie van het boek Travelling the Dutch East Indies. Historical Perspectives and Literary Representations (Uitgeverij Verloren)
16.35 Presentatie van het boek van Kees Ruys, De Madurese vriend (In de Knipscheer)

17.00 Afsluiting

Plaats: LET OP: afwijkende locatie

Universiteit Leiden, P.J. Veth-gebouw, zaal 1.01. Adres: Nonnensteeg 1-3 in Leiden.
De toegang is gratis. Alle belangstellenden zijn van harte welkom.

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

Schrijftip: Hoe kom ik aan nog meer structuur? (video)

Wie een verhaal op papier wil zetten, heeft structuur nodig. In een andere schrijftip vertelde ik over het indelen van hoofdstukken. Als u dat kunt, heeft u al een goede basis-structuur.

Natuurlijk kunt u ook gewoon beginnen met schrijven en zien waar u uitkomt. Voelt u inspiratie, dan tikt u zeker weten een aardig eindje weg. En daarna? Inspiratie komt en gaat. Dus het lijkt me onverstandig om daarvan afhankelijk te zijn.

Heeft u structuur, dan weet u wat u gaat schrijven en waar het in het verhaal past. Dat leest ook veel aangenamer.

Ervaring

Elke keer wanneer ik denk: “Zou ik hierover een boek kunnen schrijven?” – dan doe ik hetzelfde. Ik open een nieuw document in de computer en bewaar het onder de titel van Inhoudsopgave. Dan kijk ik of ik tien hoofdstukken kan bedenken. Lukt dat, dan durf ik het aan om met het onderzoek te beginnen. Want ik heb dan mijn basis-structuur.

Tijdens het onderzoek ga ik verder met de structuur. Zodra ik meer weet, kan ik die immers uitbreiden. Ik ga dan onderwerpen clusteren, per hoofdstuk. Zo ontstaan paragrafen. Hoera, nog meer structuur.

Video


In deze video:

  • iets over hoofdstukken
  • hoe u paragrafen maakt
  • wat lezers van u willen

Heeft u een vraag, stuur me dan een berichtje via de contactpagina – klik hier. (opent in een nieuw venster)

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

Home – Persoonlijke schrijfcoaching – Voor veteranen – Cursus levensverhaal – Uw familiegeschiedenis

Ga naar de bovenkant