Drie redenen om over uw moeder te schrijven
Mevrouw Rijckmans was 103 jaar toen ik haar ontmoette. Ze was in het bezit van foto’s uit Indië en een haperend geheugen. Maar haar pleegzoon John, tachtigplus, geboren in Buitenzorg, wist alles nog. Mevrouw had hem alles verteld.
Zo kan het ook, verhalen bewaren. Vertellen aan de volgende generatie, zodat die ze kan vastleggen. John was een man die schilderde, maar schrijven deed hij niet. Nu zijn ze er alletwee niet meer, en waar zou dat mooie oude fotoalbum zijn gebleven…
1 Nu kan het nog
De eerste reden om over uw moeder te schrijven is: nu kan het nog. Leg haar verhaal vast voor uzelf en de volgende generaties. Dan weten de kinderen ook dat ‘al die oude spullen’ belangrijk zijn, de foto’s en brieven en misschien een djatti-beeldje of dat kettinkje van Djocjazilver dat een verhaal met zich meedraagt. Genoeg kinderen die een huis opruimen door alles weg te gooien, daar word ik altijd verdrietig van.
Daarom zeg ik: nu kan het nog. Uw herinneringen, haar herinneringen, wat u van anderen hoort, het is belangrijk genoeg om op papier te zetten.
2 Vrouwen tellen ook mee
We hebben heel veel verhalen over het leven in Indië van mannen, en dat juich ik toe. Maar eerlijk is eerlijk, het aantal verhalen van vrouwen blijft toch een beetje achter. Dat is ook iets van bescheidenheid in de oudste generatie. Dat betekent, dat de jongere generatie moet zeggen: “Uw verhaal telt ook mee.”
De Indische schrijfster Lin Scholte schreef over het leven van haar moeder en grootmoeder in de tangsi. Dankzij Lin weten we dat een njai ook zelfstandig beslissingen kon nemen. Lin voelde zich onzeker over haar Nederlands, maar ze wilde zo graag de vooroordelen over het tangsileven bestrijden, dat ze tóch de pen pakte. Het resultaat was Anak kompenie (1965).
Zo ziet u, dat een vrouwenverhaal heel belangrijk kan zijn.
3 U bent uw moeder
Vroeger wist ik zeker dat ik een uniek sneeuwvlokje was. Nu weet ik beter. Ik lijk op mijn moeder. Haar ongeduld, haar levenslust van duizend dingen in een dag proppen, haar vermogen op zich helemaal op iets te storten: ik ben ook zo. Maar mijn leven ziet er anders uit. Dat geldt ook voor u.
Als kind van uw moeder krijgt u eigenschappen van haar mee. Het is aan u, wat u ermee doet. Wanneer u volwassen bent, vindt u een eigen weg in het leven. Dat kan gemakkelijk zijn maar ook moeilijk wanneer u loyaal wilt zijn aan uw moeder maar ook uw eigen beslissingen wilt nemen.
Waarom was/is uw moeder zo? Wat heeft zij meegemaakt? Wat heeft ze bewust of onbewust aan u doorgegeven? Kunt u haar leren begrijpen?
Over uw moeder schrijven betekent ook nadenken over uzelf, over uw kindertijd, over de fijne en moeilijke situaties die er waren, en wie u daardoor nu bent geworden.
Wanneer u nu voelt: daar zit wat in, dan heb ik goed nieuws. Zondagavond en maandagochtend geef ik een gratis workshop “Schrijven over mijn moeder. Haar levensverhaal op papier in vijf stappen.” Klik hier voor lezen en opgeven.
Na de workshop kunt u aan de slag. Als u ook maar even denkt: Mijn moeder was/is eigenlijk een bijzondere vrouw, doet u dan mee?
Na een half jaar of zo zijn wij naar de Sunario weg 11 verhuisd. Het is dezelfde buurt van de Merapiweg. Wij konden van de familie Strausz het huis overnemen, die naar Nederland zou vertrekken. Wij namen ook hun 2 honden Flip en Flap over. Zo was het toen, het was vanzelfsprekend. Het huis waar wij gewoond hebben, staat er nog steeds in oorspronkelijke vorm zoals toen! Het huis staat te koop. Het zal zeker verbouwd worden. Het huis van onze buren de familie Young staat er niet meer. Er komt een nieuw huis te staan.
Bij mijn bezoek, met een vriend, aan Batoe in 1995 heb ik getracht Oma’s graf te vinden op de Indonesische begraafplaats aan de voet van de Gunung Panderman. Een illusie, want het graf was onvindbaar. Ter plaatse hebben wij toen nog een slametan kunnen organiseren ter nagedachtenis aan en in respect voor deze zo geliefde, bijzondere vrouw, die zelf tijdens haar hele leven bij iedere bijzondere gelegenheid in de familie zorgde voor een uitgebreide slametan. Zij hield van ons en wij allen van haar. Nog brand ik zo nu en dan wierook en een kaarsje bij haar nog steeds niet vergeelde, prachtige, portret. Opa hangt er trouwens pontificaal naast, wel een beetje ‘vergeeld’. Hij was toen ook al zo oud.
Na de dood van Opa in 1918 – hij stierf als gevolg van de toen heersende Spaanse griep – heeft Oma zich actief getoond in de verbouw en verkoop van verse groenten uit de uitgestrekte groentetuin achter het huis. De oogst leverde zoveel op dat Oma tot verkoop van de groenten overging en er voor zorgde dat er regelmatig grobaks volgeladen hun vracht her en der in de omtrek afleverden. Graag had zij haar dochters bij de werkzaamheden van inpakken en verkoop willen betrekken, maar die gaven de voorkeur aan het vrolijke, om niet te zeggen frivole, uitgaansleven in de grote stad Soerabaja, waar zij woonden, werkten (To en Jim waren bij het onderwijs en Jep en Lien werkten op handelskantoren in Surabaja) en uiteindelijk trouwden – met uitzondering van de jongste dochter Jimmy – met respectievelijk een Hoofdadministrateur in de Suiker, een KPM employee en een Particulier Accountant, mijn vader.
Oma heb ik de eerste vijf jaar van mijn leven – in Batoe – heel goed gekend. Mijn moeder, vader en zuster Jimmy, zijn bij Oma ingetrokken enige tijd voor de Japanse invasie. Ik werd in 1940 in Malang geboren en leerde Oma kennen als een echte lieve vrouw, die weliswaar de Nederlandse taal amper sprak, niet kon schrijven noch lezen, maar dat vond ik toen, als kind, helemaal niet raar. Oma erbij was een vanzelfsprekendheid in mijn jonge leventje. Zij was er altijd en zij hoorde bij mijn kind-zijn. Nam mij in bescherming, als mijn moeder weer eens naar mij uitviel, op van de zenuwen als ze was omdat zij het gemis van mijn vader (krijgsgevangen genomen in 1942) moeilijk kon verdragen en zich constant afvroeg waar hij zou kunnen zijn en wanneer zij elkaar weer terug zouden zien. Ik had er geen vraagtekens bij, te jong nog om te beseffen wat er allemaal gaande was.
Oma, genaamd Katyem, (later werd zij Oma Schaay, maar vooral ook Oma Batoe genoemd), moet geboren zijn in Klakah op Oost Java, omstreeks 1866. Zij had enkele zusters, maar verder is er over haar achtergrond (gezin) niets bekend. Wel bezat zij een zogenoemde kris pusaka, een teken volgens zeggen, dat zij van goede komaf zou zijn en bovendien bezat zij zelf stukken grond. Zij kon lezen noch schrijven.Voordat zij Opa leerde kennen had zij ‘gediend’ bij een Engelsman – zo vertelde zij dat later aan haar kinderen.
Hij werd op 17 februari 1845 geboren in Rotterdam als zoon van Jan Hendrik Schaay (Gereformeerd Gedoopt), een commissionair in effecten. Opa wilde altijd ‘boer’ worden, maar dat paste niet in de familie. Dus besloot hij een landbouwopleiding te volgen om vervolgens in 1876 naar ‘Indiën’ te vertrekken en daar het avontuur aan te gaan als tabaks-ondernemer.
De oudste kinderen, To en Jan werden al op zeer jonge leeftijd (vanaf circa hun vijfde jaar) naar Holland gestuurd. Waarschijnlijk onder de hoede van een gouvernante, of één van de Hollandse familieleden, die Opa waren gevolgd naar Indië, vertrokken zij per boot naar Holland, om daar door familie in Rotterdam/Den Haag te worden opgevangen voor hun Europese opvoeding: lagere school, middelbare school en verdere opleiding. Dochter Jeppie moest ook al heel jong naar kostschool in Surabaja en Lien en Jim gingen ‘in de kost’ bij de dames Berg in Malang toen ze ongeveer 3 jaar waren. Er waren geen goede Nederlandse scholen in de directe nabijheid van de plantage en Opa was van mening dat de kinderen absoluut niet mochten ‘verinlandsen’.
