Noordwijk, circa 1910 (Wikimedea Commons)
“Ik was bij de Ursulinen op Noordwijk.” Wie dit zegt, glimlacht er meestal bij. Van trots of verlegenheid want: de Ursulinen, daar kreeg je een zeer goede opvoeding.
Vorming
Opvoeding betekent: onderwijs. En de meisjes die in het internaat gingen, kregen meer: vorming tot vrouw. Katholiek, holistisch, en gericht op zelfstandigheid. Ik hoor er alleen positiefs over. Maar ja: als jong meisje werd je wel geacht te trouwen en moeder te worden. In de katholieke levensvisie was weinig ruimte voor een avontuurlijk toekomstperspectief. En het onderwijs was destijds wel gericht op Nederland. Dus plaatsnamen en rivieren van Indië hoefde je niet van buiten te leren. Daar kwam kritiek op.
De Indische schrijfster Melati van Java (1851-1927) kwam als jong meisje intern. Het moet voor haar een openbaring zijn geweest: ongetrouwde vrouwen, intelligent en zelfstandig – zo wilde zij ook worden. Marie Sloot, zoals zij toen eigenlijk heette, ontmoette de eerste generatie Ursulinen in Indië, die vanuit het Limburgse Sittard waren gekomen. Vrouwen in grote witte kappen en habijten, zo moest dat toen nog, tropenhitte of niet.
Ook Marie Sloot kreeg onderwijs gericht op Nederland. En Indië dan? Daar klopte iets niet. In haar toneelstuk Tante Betje (circa 1901) levert ze kritiek via een gesprek tussen het Indische meisje Hetty en haar gouvernante:
Hetty: En is dat dan niet genoeg dat ik precies zeggen kan hoe mijn eigen rivieren doen, de Tjiliwong, de Tjikandi, de Tjimandiri en hoe al die Tjis mogen heeten? Laat de Hollandsche meisjes mij dat nadoen, of kon u ze allen in een ris opnoemen toen u examen deed?
Juffrouw Dumont: Natuurlijk wordt de Indische geographie en historie in Holland niet zoo grondig en in bijzonderheden behandeld als hier.
Hetty: Dat is onrechtvaardig, heel onrechtvaardig. Waarom moeten wij Indische meisjes meer leeren dan de Hollandsche, en wij, die nog al den naam hebben van zoo dom en lui te zijn, terwijl zij daar zoo ontwikkeld zijn en zoo wijs. Neen, die rivieren gaan mij niets aan. Laat ze loopen waar zij willen. (Zij springt van het tabouret, neemt een waaier van den muur, gaat op een der wipstoelen zitten en waait zich met veel drukte.)
Onrechtvaardig, dat was een zeldzaam sterk woord.
Noordwijk
De Ursulinen begonnen op Noordwijk, halverwege de negentiende eeuw. Ze waaierden uit over verschillende steden zoals Bandoeng, Soerabaja en Madioen. De kloosters waren vaak mooie, grote gebouwen, die door de intrede van meisjes goed bevolkt waren.
Dat kan ik me voorstellen, vooral gezien de goed voorziene kloosterbibliotheken. Had ik toen geleefd, dan was ik ook in het klooster gegaan. (Technisch probleem is misschien dat ik protestants ben)
Tong Tong Fair
Zo ging het: generatie na generatie Ursulinen. Dat hoorde ik van zuster Vera en zuster Marije, die ik voor de Eerste Generatie Show op de Tong Tong Fair interviewde in 2010. De zaal zat vol: zoveel mensen die op de een of andere manier een band met de Ursulinen hebben.
Van links naar rechts: zuster Marij (in Indonesië bekend als zuster Bernadette), naast haar zuster Vera en naast haar oud-leerlinge Tineke Douwes, zoals ze toen heette. Tineke vertelde over de late jaren ’40, toen ze op de H.B.S van Sancta Ursula zat, drie jaar lang.
Wat een verhalen kwamen er, en wat konden de zusters mooi vertellen. Zuster Marij was onder andere werkzaam geweest in het noviciaat van Bandung en ze was ook lerares Engels; Zuster Vera gaf onder meer cursussen op Flores. We keken naar foto’s, we luisterden naar het liedje Servius dat beide zusters zongen. Het was opvallend hoe veelzijdig het praktisch het werk was, van babyzorg tot en met preken. De kerk daar keek naar wat er nodig was, en niet of je man of vrouw was. Een zuster kon dus ook een kerkdienst leiden, wat in Nederland niet denkbaar was. Het zware habijt was inmiddels verwisseld voor een luchtiger tropenhabijt, dunner van stof en gemakkelijker draagbaar.
Er zijn nog steeds Ursulinen in Indonesië, zag ik op het reisblog van Maaike Derksen (Radbouw Universiteit). De oude gezichten ontroerden me meteen, kijk toch eens:
Echt vrouwen waarvan je hoopt: schrijven ze hun herinneringen wel op? En als u bij de Ursulinen was, doet u het dan ook?
Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Drie tips om herinneringen door te geven.
Geef een reactie