Leve de Heer en Mevrouw Soesman! (1919)

De Heer en Mevrouw Soesman te midden van familieleden, vrienden en bekenden. Dat is het enige bijschrift dat De Reflector in 1919 geeft bij een grote foto. Wie is wie?

Toen wist iedereen het, nu niet meer. Het is een aanmoediging voor ons allemaal om per vandaag op te gaan schrijven wie er op de foto’s staan die we in ons bezit hebben. Want een paar generaties verderop voelen ze zich zoals u en ik als we naar die mooie foto kijken, vol verlangen deze namen te leren kennen, omdat de namen ons dichter bij de mensen van toen brengen. Wie ze waren, wat ze verlangden en wat moeilijk was. Gewoon, hun leven in Indië.
Hier komt de foto. Daaronder schrijf ik verder.

De Reflector geeft wel informatie waarmee we verder kunnen zoeken. Dat heb ik een beetje gedaan, omdat ik een zwak heb voor de naam ‘Soesman’. Die kom ik vaak tegen in boeken over Indië. Er was een hotel Soesman, een toko Soesman dacht ik, in Semarang. Een arts Soesman. Noem maar, noem maar.

Zo begint De Reflector het artikel:

De heer Soesman, administrateur van suikerfabriek Soember Karang, vierde vorige week een dubbel feest, vertelt het Soerabaiasch Handelsblad.
Ten eerste was het de dag, waarop hij 25 jaar in den echt verbonden was met de dochter van welbekende heer van Aalst van Probolinggo; ten tweede nam hij bij het scheiden van zijn betrekking als beheerder van Soember Karang afscheid van het personeel.
’s Morgens boden de geëmployeerden de familie Soesman een keurig zilveren theeservies aan en kwamen vele hunner kleintjes die door mevrouw Soesman nog ‘gebakerd’ waren, afscheid nemen van hun tweede moeder.

De suikerfabriek kwam ik in de archieven tegen als Soember Karang en Soember Kareng, een lettertje verschil dus.
Vooral die laatste alinea trof me.

Mevrouw Soesman

In die laatste alinea staat dus, dat mevrouw Soesman werkzaam was als vroedvrouw in de informele gezondheidszorg. Niet elke suikerfabriek had immers de beschikking over een arts en als een bevalling eenmaal begint, dan wil je er iemand bij hebben. Wie de ‘geëmployeerden’ waren, begreep toen iedereen.
Nu vermoed ik: vooral de Europese geëmployeerden. De inheemse geëmployeerden misschien ook, maar zij hadden veelal toegang tot een doekoen die ook kon helpen.
Die informele gezondheidszorg in Indië is razend interessant. Vooral vrouwen functioneerden hierin, met een eigen patiëntenkring en een eigen aanzien en – voor een vrouw in die tijd belangrijk – de mogelijkheid om economisch zelfstandig te zijn.
Over dit en aanverwante zorgcircuits schreef Liesbeth Hesselink een interessant proefschrift: Healers on the colonial market; Native doctors and midwives in the Dutch East Indies (2011). Het is te downloaden, zolang het duurt, klik en kijk hier hoe dat gaat. (de link is: https://library.oapen.org/handle/20.500.12657/34586)

Ook ‘mijn’ mevrouw Kloppenburg-Versteegh staat in het boek als een belangrijke Indische kruidengeneeskundige.
Nu weer terug naar De Reflector.

Den Javaan

’s Avonds was het dansreceptie.
Om half negen kwam het inlandsch personeel zijn opwachting maken toen alle gasten onder wie wij een groot deel van de Probolinggosche suikerwereld, en den Regent en den controleur opmerkten, reeds verzameld waren in het oude administrateurshuis.
De bevolking kent de heer Soesman, die bijna een kwart eeuw op de fabriek zit, waarvan 10 jaren als employée, en als administrateur, als een edel man die warm met zijn volk mede voelde en mevrouw Soesman als een vriendelijke altijd hulpvaardige raadsvrouw.
Omgekeerd heeft de administrateursfamilie ruim gelegenheid gehad om in den Javaan het vele goede te ontdekken dat in hem zit wanneer hij niet door verkeerde kuddeleiders op dwaalwegen geraakt.

Oei-oei-oei. Dat is een stevig woordje maatschappijkritiek. Waar zitten die ‘verkeerde kuddeleiders’? Vermoedelijk bij de Sarekat Islam, de beweging van de inheemse bevolking. En ook razend snel groeiend, precies wat de koloniale maatschappij altijd gevreesd had. Want de Europeanen waren getalsmatig in de minderheid. Een ‘kudde’ die geleid werd, kon veel schade aanrichten. Maar in het leven van de Soesmans was dit niet aan de orde. Of niet helemaal.
Toch was het duidelijk dat anno 1919 Indië aan het veranderen was. Moderner, democratischer zelfs. In dat jaar werd ook het Indo-Europees Verbond (IEV) opgericht. Mensen lieten hun stem horen. Vrouwen hadden ook al stemrecht gekregen.
Dat hebben de Soesmans allemaal gezien. Je gaat meteen hopen dat de heer dan wel de mevrouw Soesman een dagboek bijhielden. Met foto’s.

Malang

De Reflector vervolgt:

De Reflector voegt zijn wensen bij die van het publiek van Probolinggo en wenst der familie Soesman een prettige rusttijd in het koele Malang na haar welbesteed leven in de suikerwereld.

Ja, Malang, heerlijk is het daar. Dus ik keek in de oude Indische kranten naar het vervolg van dit verhaal. En wat staat er: al enkele maanden na zijn afscheid is de heer Soesman van zijn aardse taken ontheven.
Kassian, mevrouw Soesman. Hopelijk was er pensioen. En genoeg. Anders kon ze weer verder met bakeren, kinderen worden immers altijd geboren.
Het stemt tot nadenken. Over het universum dat elke suikerfabriek was. Over families in Indië. En ook weer, steeds weer, wie toch al die mensen op de foto waren en hoe het ze vergaan zou zijn. Heerlijk, denken over Indië. Voorbij, maar niet, nooit te vergeten.

Praat met mij
Als u over familie in de oude Indische tijd schrijft, dan hoort daar ook kennis van de historie bij. Zo wordt uw verhaal beter en interessanter om te lezen. Werkt u aan een levensverhaal? Praat met mij:

voor vrijblijvend advies over historische bronnen, zodat u meer informatie vindt
over de opzet van uw project, zodat u het meteen goed aanpakt, dat scheelt enorm veel tijd en hoofdpijn
maak een afspraak voor telefonisch overleg via mijn digitale kalender: klik hier en kijk hoe dat gaat.

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt