Lijkt uw moeder op haar moeder?
Dit is gemakkelijk: bedenk of u op uw moeder lijkt. Uiterlijk, innerlijk, manier van zeggen en doen en laten. Nu komt een andere vraag. Lijkt uw moeder op háár moeder?
Dat kan even denken zijn en denken is goed.
Ik geef u een overweging die een beetje filosofisch is.
De moeder van uw moeder is dus uw grootmoeder. Een vrouw die u wel of niet gekend heeft, uw oma. Maar de relatie van moeder tot dochter is een andere dan de relatie van grootmoeder tot kleinkind.
U moet dus een beetje uit uw kleinkind-comfortzone stappen en anders naar uw moeder en haar moeder kijken. Wat helpt daarbij?
- foto’s: om ze naast elkaar te leggen: wie lijkt op wie, wie nam de foto, wie staat er niet op?
- brieven
- familieverhalen
- kennis van de tijd van toen: wat mocht een vrouw toen en wat niet?
De huwelijkswetgeving heeft lang bepaald dat de man alle zeggenschap bezat, dus hij was degene die besliste waar het gezin woonde, welke opleiding de kinderen deden en hij gaf toestemming (of niet) voor hun huwelijk. Vooral de generatie grootmoeder kon het daarmee moeilijk hebben; vrouwen konden dan een geldsom opbouwen, vaak bestaand uit kleine geschenken. Dit ‘speldegeld’ betekende een beperkte financiële zelfstandigheid. Voor getrouwde vrouwen was het vaak niet mogelijk om buitenshuis een betaalde baan te vinden.
Als u dit weet, kunt u nadenken over de moeder-dochter verhouding. Wat kreeg uw moeder mee voor normen en waarden in haar opvoeding, en waarom was dat zo? Als voorbeeld zet ik een grote stap terug in de tijd.
Hier zijn drie generaties vrouwen te zien: kleindochter – moeder – grootmoeder.
De kleindochter: Melati van Java: de eerste Indische schrijfster van bestsellers
Zij werd geboren op 13 januari 1853, in Semarang en zij overleed op 74-jarige leeftijd in Nederland, te Noordwijk aan Zee. In 1922 [dat is nu ruim 80 jaar geleden] werd Melati van Java geïnterviewd voor het tijdschrift De Hollandsche Revue. Ze zei toen:
“In Buitenzorg is mijn ziel opengegaan voor de schoonheid der tropische natuur. Vanuit de voorgallerij van ons huis hadden wij het gezicht op de Salak. Iedere morgen, iedere avond. (…) Ik zou zo graag Indië nog eens zien…”
Dat zei Melati: “ik zou zo graag Indië nog eens zien.” Ze was ten tijde van het interview 69 jaar oud, en zij had haar geboorteland 51 jaar lang niet meer gezien. Maar na al die jaren lag haar hart nog steeds daar. De interviewer noteerde: “Zij leest nog Indische bladen, zij stelt nog levendig belang in alles wat Indië betreft. Indië heeft op haar persoonlijkheid ook een stempel gedrukt: zij maakt den indruk van een Indische dame en in haar spreken valt een, zooals men dat noemt, Indisch accent te horen.”
Melati van Java was voor haar tijd een opvallend zelfstandige vrouw. Ze leefde van de pen, had geen zin in het huwelijk en leefde lang samen met haar Lina. Melati schreef op het oog conservatieve damesromans, maar daarin zaten vaak Indische vrouwen en meisjes, die net als zij, opvallend zelfstandig waren.
De moeder: Louise van Haastert (16 september 1825 Semarang- 6 oktober 1873 Roermond)
Het schilderij is na de dood van Louise van Haastert gemaakt en het heeft lang bij haar dochter Melati van Java in huis gehangen. Een kleinzoon van Louise van Haastert schreef in zijn Memoires ove de r ‘hoogstaande, beminnelijke vrouw’, over ‘het frèle figuurtje, de fijne handen, de warme ogen, de melancholieke mond, het gladde voorhoofd en het mooie donkere haar.’
Louise maakt geen gelukkige indruk. Het woord ‘melancholiek’ zegt ook al iets. Ze trouwde met de Twent Carel Sloot dankzij bemiddeling van een priester, en ze besloot op basis van die correspondentie te trouwen. Dat leverde een conflict op met haar beschermende vader, maar het huwelijk kwam er. Of het gelukkig was, valt niet met zekerheid te zeggen. In haar tijd was Louise een afhankelijke vrouw. Was het daarom, dat ze haar dochters opvoedde met een groot gevoel voor zelfstandigheid?
De grootmoeder: Philothea Saija (1800-1872)
Saija was een weduwe uit Semarang. In 1820 trouwde ze met de Hollander Christiaan van Haastert. Hij was indertijd een bekende arts in Indië. Na zijn pensionering in 1844 vestigde hij zich als particulier geneesheer in Semarang. Ze trouwden nadat zij zich had laten dopen. Saija verdiende wat geld met een kleine praktijk; ze behandelde patiënten met geneeskrachtige planten en kruiden. Met Van Haastert kreeg ze zeven kinderen.
In 1872 reizen de drie vrouwen naar Nederland: de echtgenoot van Louise heeft besloten dat zijn gezin daar gaat wonen. Melati is een jonge vrouw en moet mee. Saija besluit mee te gaan; voor haar kinderen in Indië laat ze deze foto maken.
In Nederland loopt het anders dan gedacht. Binnen twee jaar sterven Saija en Louise. In de romans van Melati van Java leven zij voort, in andere gedaanten en onder andere namen.
U ziet dat het thema hier is: in drie generaties van afhankelijkheid naar zelfstandigheid. Het is puzzelen op familieverhalen en verbanden en dan gaat u het zien: of uw moeder op haar moeder lijkt en vooral: wat het betekent.
Dat schrijft u dan toch wel op?
Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Drie tips om herinneringen door te geven.
