mevrouw Kloppenburg-Versteegh

Koenir of koenjit (Curcuma domestica). Wat is dat koenir? In het boek over Indische planten, vruchten, enz van mevrouw J. Kloppenburg-Versteegh, staat er over koenir het volgende. “Deze plant komt over geheel Java wildgroeiend voor, vooral in djati-bosschen en is een van de meest bekende temoe soorten, dat zijn planten die om de wortel gezocht zijn. De Javaan noemt haar koenir of temoe koening. In de Maleische streken zegt men koenjit. Men kan deze plant gemakkelijk zelf op het erf kweken. Het beste gelukt dit in lossen grond. Als de aarde goed wordt omgespit krijgt men overvloedig knollen. Deze knollen worden gestampt of geraspt en leveren zo de kerrie, die dient om spijzen te kruiden en geel te kleuren. Men kiest daarvoor bij voorkeur de kleine zijknollen, terwijl de hoofd- of moederknol als medicijn wordt aangewend, vooral wanneer deze overjarig is.“

Aromatisch

Verder schrijft mevrouw Kloppenburg-Versteegh: “Deze hoofdknol of empoe, zoals de Javaan zegt, moet op de doorsnee oranjekleurig zijn en bevat veel olie. De knol moet versch worden gebruikt, want gedroogd heeft het althans als ontsmettingsmiddel weinig waarde meer. Op Sumatra eet men de bladeren, die zeer aromatisch zijn, als groente.”

Mbah Paisah

Dit verhaal over koenir gaat ook over mbah Paisah. Zij is een wat oudere vrouw (76 jaar) die vlak bij ons in een andere desa woont. Mbah Paisah is voor ons de “leverancier” van koenir- sap. Elke week komt zij ons 3 flessen koenir-sap brengen. Een zelf gemaakte, geconcenteerde koenir- sap. Dus niet zo dun zoals door vele andere djamu verkoopsters wordt verkocht. Al vroeg in de ochtend raspt zij op de paroet een paar van deze koenir wortels. De geraspte koenir wordt met wat water vermengd. En dan kneedt zij met haar vingers al die heel kleine stukjes koenir in het water. Het wordt een geconcentreerde koenir-sap. Daarna wordt het gekookt. En na afkoelen is het klaar om in een paar flessen te gieten. Mbah Paisah houdt daarna een gele hand over. “Maar na een paar dagen of zo, is het weer weg ” zegt mbah Paisah.

Voor ons huis ligt de desa van mbah Paisah, verscholen in de bossen.

k ga nu naar haar desa. Want er is iets met mbah Paisah gebeurd. Ik neem jullie mee om met haar kennis te maken. De desa waar zij woont is in de bossen gelegen, tegenover ons huis. Wij gaan door een dal vol met sawah’s. Het is de kortste weg voor die desa. Mbah Paisah loopt ook altijd door dit dal naar ons toe, met de 3 flessen koenirsap. Par en Hanif, gaan met mij mee. Wij lopen de helling af naar beneden. Het is een heel smal pad. En dan gaat het verder over al die smalle dijkjes langs de sawah’s. Met grote kans op uitglijden. Ik doe het voorzichtig aan. Maar toch gebeurde het, dat ik uitgleed. Op zo’n glad stukje smalle dijk. En ik mijn evenwicht verloor. En op drassige gras kwam te vallen. Ik blijf nog even zitten om bij te komen. En dan verder.

De sloot

Wij komen bij een sloot aan. Het is niet zo’n heel brede sloot. Het vormt de grens van de desa met de sawah’s. Wij moeten over een smalle bamboebrug. Zo voorzichtig als mogelijk loop ik over die bamboebrug. Ik wil niet in die sloot vallen. Want dat is mbah Paisah pas overkomen. Dat zij van deze brug in die sloot is gevallen. Met drie flessen koenir sap, die zij naar ons wou brengen. Zij heeft toen voor zo’n paar minuten in het water gelegen. Met haar gezicht in het water. Het is geen diepe sloot. Met regentijd is het zo’n 20 cm diep. Toen zij wakker werd is zij uit de sloot gekropen. En is naar huis terug gegaan. Zij was natuurlijk drijfnat. Zij heeft gauw gebaad, van kleren gewisseld.

Een tijdje later, toen haar dochter thuis kwam heeft mbah Paisah haar dochter wat uitgelegd. Wat haar was overkomen en dat zij in die sloot was gevallen. Haar dochter was natuurlijk geschrokken. En mbah Paisah moest thuisblijven. Haar dochter heeft toen de flessen koenir sap bij ons gebracht. En ons uitgelegd wat mbah Paisah was overkomen. Daarom dat ik mbah Paisah nu ga bezoeken. Via een pad omhoog en door wat bos, komen wij in de desa van mbah Paisah. Een groepje kinderen is aan het spelen. Ik vertel dat wij mbah Paisah willen bezoeken. En of zij ons er naar toe willen brengen. “Ya om” zegt het oudste meisje. En de kinderen brengen ons naar mbah Paisah. Je hoort ze wat kletsen. Over mij. Waarom ik naar mbah Paisah moet. Wij komen bij het huis van mbah Paisah. Zij staat ons al op te wachten. Voor haar huis samen met een buurvrouw.

Mbah Paisah rechts op de foto met een buurvrouw.
Wij gaan naar binnen en mbah Paisah gaat naar de keuken om wat lekkers te halen.
Het groepje kinderen blijft in de buurt. Zij gaan gezellig zitten. Bij de deur van de huiskamer.
Zij luisteren mee. Maken natuurlijk wat grapjes onder elkaar. Ik vroeg of zij ons straks ook weer konden begeleiden. Niet meer door de sawah’s. Maar langs de kali en zo naar de gewone weg.

Mbah Paisah vertelt. Het was een beetje glad op die brug. En dat zij daarom was uit gegleden. En dat zij even in die sloot had gelegen. Met haar gezicht in het water. En toen na een poosje wakker werd. Met de tas nog in haar hand, waarin de drie flessen koenir. En de flessen waren niet gebroken. En dat zij toen heel voorzichtig uit de sloot is gekropen. Zij was nog wat duizelig. En toen naar huis terug gegaan. Er was toen niemand thuis. Eerst wou zij maar niets aan haar dochter vertellen. Maar natuurlijk kwam haar dochter er wel achter. Dat er iets met haar was gebeurd. Al die natte kleren natuurlijk. Maar verder had zij niets meer overgehouden van die val in de sloot. Zo vertelt zij met een vrolijk en lachend gezicht. Wat haar was overkomen. Alsof er niets ernstigs was gebeurd. Mbah Paisah zo’n aardige en lieve Javaanse vrouw. Een kordate vrouw. Wij drinken onze thee, snoepen nog wat van lekkere koekjes uit de stopflessen, die op de tafel stonden, en namen toen afscheid van mbah Paisah.

Kinderen

Het groepje buurkinderen loopt weer voor ons uit. Al kletsend en lachend gaat het naar de rivier. Want ik wou een andere route naar huis. Weer een week later heeft mbah Paisah, zoals gewoonlijk, zelf de drie flessen koenir bij ons gebracht. En vertelt het verhaal ook aan Warni en Yati. Zij moesten allemaal wel lachen hoe mbah Paisah het vertelde. En mbah Paisah vertelt erbij dat zij voortaan niet meer op die brug mag lopen. Maar dat zij gewoon door het water, naar de overkant moet lopen. Dat is veiliger. En… het is ook voor mij een goed advies.